Vervolging, discriminatie en geweld: het zijn zware tijden voor christenen in het Midden-Oosten. Wat is er toch aan de hand? Thom Sicking SJ schetst de complexe situatie in dit innerlijk verdeelde gebied.

Afgelopen december werd in Bethlehem een belangrijk document gepresenteerd: ‘Uur van de waarheid: een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden, geschreven door een groep Palestijnse christenen, onder wie bisschoppen, priesters, dominees en leken van de verschillende kerken in het heilig land. Het is een kreet van hoop in een uitzichtloze situatie. De schrijvers protesteren tegen het onrecht dat het hele Palestijnse volk wordt aangedaan vanwege de Israëlische bezetting, die door sommige theologen gerechtvaardigd wordt door middel van een fundamentalistische Bijbeluitleg. Als het evangelie een blijde boodschap is voor alle mensen kan het niet waar zijn dat aan het Palestijnse volk het recht op een eigen land waar het in vrede kan leven ontzegd wordt in naam van datzelfde evangelie.

De tekst probeert een moeilijk evenwicht te vinden tussen enerzijds een gerechtvaardigd verzet tegen onrecht en anderzijds respect, en zelfs liefde, voor degenen die de oorzaak zijn van dat onrecht. Een evenwicht ook tussen hoop, gebaseerd op het geloof in de verrijzenis, en wanhoop in een toestand waar niets op een positieve ontwikkeling duidt. Zowel geweld als haat worden als strijdig met de boodschap van het evangelie afgewezen.

Oprechte dialoog met gelovige joden en moslims vindt al plaats en wordt in het document positief gewaardeerd: hij opent een weg naar een toekomst waar ieder in vrede kan leven, in goede verstandhouding met mensen die anders denken en geloven, maar met wie er een gemeenschappelijke basis bestaat in het geloof in één God die al zijn schepselen liefheeft. Een dergelijke dialoog kan een weg uitstippelen naar een toekomst waarin niet gestreefd wordt naar een monochroom land, maar waarin plaats is voor verscheidenheid in godsdienst en cultuur.

Zorgwekkend
Het zijn overigens niet alleen de Palestijnse christenen die vandaag een moeilijk leven leiden. Vrijwel overal in het Midden-Oosten is de toestand van christenen zorgwekkend. In Irak gaat geen dag voorbij zonder dat er een moordaanslag gepleegd wordt op een christen, leek, priester of zelfs bisschop. Onder grote druk vluchten veel Iraakse christenen naar Syrie, Jordanië of Libanon om van daaruit toevlucht te vinden in de westerse wereld.

In Egypte beklagen de Kopten zich, omdat ze geen gelijke rechten hebben met de Egyptische moslims. Hoewel veel minder dramatisch dan in Irak zijn er ook hier sporadisch moordaanslagen en rellen, waarbij de officiele instanties meestal toekijken zonder tussenbeide te komen, net als in Irak. De Egyptische regering staat onder druk van fundamentalistisch georiënteerde moslims die groeien in populariteit zoals vaker gebeurt onder volken die met grote armoede te maken hebben.

Emigratie
In Iran leefde slechts een klein aantal christenen, vooral Armeniërs en Chaldeeën. Velen vertrekken vandaag, aangemoedigd door zowel locale autoriteiten als sommige internationale organisaties. In Libanon waren de christenen talrijk in de vijftiger jaren: meer dan de helft van de bevolking. Vandaag schat men dat ze nog een 35% zijn. Dit heeft verschillende oorzaken, waaronder de emigratie van mensen die niet meer geloven in een redelijke toekomst voor henzelf of hun kinderen. Ook in Syrië loopt het aantal christenen terug.

De christelijke religieuze leiders in het Nabije Oosten roepen hun gelovigen regelmatig op om vooral toch te blijven. De Raad van Katholieke Patriarchen van het Oosten (CPCO – Conseil des Patriarches Catholiques d’Orient) schreef meerdere malen in pastorale brieven aan hun gelovigen dat ze een roeping hebben in hun eigen land en dat elke beslissing om te emigreren een verlies is voor de plaatselijke kerken. Toch vinden dergelijke oproepen weinig gehoor: de materiële en psychologische werkelijkheid weegt aanzienlijk zwaarder.

Israël
Wat is er toch aan de hand? Het is wat gemakkelijk Israël te beschuldigen van alle oorlog en ellende in de regio. Er zijn natuurlijk veel andere factoren die een rol spelen. Toch is de huidige politiek van de Israëlische staat een heel belangrijk element. Bij de stichting van de staat Israël om aan joden een eigen thuisland te geven, is vergeten dat dit een nieuw onrecht creëerde, ditmaal vooral ten opzichte van de Palestijnen, maar gevoeld in heel de Arabische wereld. De resolutie van de Verenigde Naties die de terugkeer van Palestijnse vluchtelingen belooft is nooit uitgevoerd, met als gevolg dat veel palestijnen tot op vandaag in kampen leven in grote armoede. In Libanon wonen er de meesten. Ze kunnen niet in Libanon geïntegreerd worden; dat zou het toch al moeilijke evenwicht tussen de verschillende Libanese bevolkingsgroepen volledig ontwrichten. In de Libanese oorlog van 1975 tot 1990 speelde deze Palestijnse faktor een heel belangrijke rol.

In 2006 vernielde de Israëlische luchtmacht een groot deel van de infrastructuur in Libanon, met 1.500 doden. En dit in een land dat geen luchtmacht heeft en zich dus niet kan verdedigen. De verdediging vond plaats door de raketten van de Hezbollah, de enige manier om Israël tot een wapenstilstand te dwingen. Eind 2008, begin 2009 herhaalde zich een dergelijk scenario in de Gazastrook, een overbevolkt gebied, bijna zonder inkomsten. Israël voelde zich bedreigd en reageerde met geweld, daarbij gesteund door de USA. Een dergelijk militair geweld roept natuurlijk haatgevoelens op.

Terrorisme
Het bestaan van de staat Israël is een realiteit; deze heeft het recht om verdedigd te worden om religieuze en humanitaire redenen. Maar dat betekent niet dat iedere Israëlische politiek ook gesteund moet worden, zeker niet waar deze erop uit is steeds meer grondgebied van de Palestijnen te koloniseren door de zogenaamde ‘nederzettingenpolitiek’. De wereld verwerpt deze politiek, Israël legt dit naast zich neer, en verder gebeurt er dan niets meer. Er wordt veel gepraat over het terrorisme in de Arabische wereld, maar vrijwel nooit over het terrorisme van het Israëlische leger, dat veel meer slachtoffers eist. Bommen vanuit een vliegtuig zijn geen terrorisme, maar een raket vanaf de grond gevuurd wel….?

Het is voor christenen in de westerse wereld heel belangrijk onderscheid te maken tussen de politiek van de staat Israël en het Jodendom. De Israëlische militaire politiek is vanuit een christelijk standpunt niet te verdedigen, ook niet door middel van een fundamentalistische Bijbeluitleg. Het zijn internationale militaire en economische belangen die deze politiek mogelijk maken.

Vreemden
Voor de christenen van het Midden Oosten is deze situatie een ramp. De Arabische wereld, in grote meerderheid bewoond door moslims, ziet – ten onrechte – de westerse wereld als een christelijke wereld, en vereenzelvigt dan de lokale christenen met die westerse wereld. Ze worden in hun eigen land soms gezien als vreemden, of zelfs als handlangers van de westerse politiek. Christenen protesteren hiertegen, door duidelijk te maken dat het christendom in het Midden Oosten geboren is, en dat de christenen er al woonden lang voordat de islam er de dominante godsdienst werd.

In Irak heeft de Westerse inval uiteindelijk geleid tot chaos en grote lokale verdeeldheid, waar vandaag met veel moeite naar een oplossing wordt gezocht. Militair geweld maakte een einde aan een gewelddadig regime, maar is zelf niet in staat om een nieuwe leefbare situatie te scheppen . Is het een wonder dat de bewoners van Irak steeds meer de Amerikanen en andere Europeanen gaan zien als bezetters? En in hun machteloosheid tegenover deze legers uiten ze hun frustratie uiteindelijk op christenen. Ondanks de verschillen van land tot land, is het wel duidelijk dat het voortdurende geweld in alle mogelijke vormen, waarmee de Palestijnen en andere Arabische volkeren geconfronteerd worden een reactie oproept die terrorisme heet. Terrorisme is nooit goed te praten. Maar als men het wil bestrijden moet men de oorzaak ervan aanpakken. De oorzaak van het meeste terrorisme is het onrecht dat aan mensen wordt aangedaan. En omdat ze militair niet tegen Israël of de Westerse wereld zijn opgewassen grijpen ze naar de wapens van de armen: dat is terreur.

Vreedzaam verzet
De oproep van de groep Palestijnen waarmee dit artikel begon is een oproep tot vreedzaam verzet tegen onrecht. Het is geen oproep tot haat, en evenmin tot geweld. De cirkel van terreur en tegen-terreur moet doorbroken worden. En dat kan door vreedzaam verzet. Economische druk, met name op Israël door een economische boycot. Of door duidelijke politieke standpunten die gehandhaafd blijven en niet onder Israëlische druk een paar maanden later weer vergeten worden. Maar dat is alleen mogelijk wanneer velen in het Westen zich bewust gaan worden van het onrecht in het Midden-Oosten en daarop reageren met concrete vormen van verzet. Dit is niet alleen verdedigbaar vanuit christelijk standpunt, maar is zelfs een eis van een geloofwaardige verkondiging van het evangelie dat steeds weer een blijde boodschap wil brengen aan armen en verdrukten. Een reële steun voor de christenen in deze regio kan hierbij een belangrijke rol spelen, door ze te helpen, niet om te emigreren, maar door ze een levenswaardige situatie aan te bieden in hun eigen land. Het is van vitaal belang dat de christenen deel uit blijven maken van de bevolking van het Midden Oosten. Dit is de diepe zorg, die ook doorklinkt in Uur van de Waarheid.

Het in dit artikel genoemde document is in meerdere talen – waaronder het Nederlands – te vinden op www.kairospalestine.ps. Op de site van de Nederlandse dominee Henri Veldhuis staat een informatief dossier over dit document, waarin ook diverse reacties – onder meer van de Nederlandse bisschoppenconferentie – te vinden zijn.