webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Het lijden van mens, dier en natuur staan centraal in de sculpturen van Berlinde De Bruyckere. Maar uit haar werk spreekt tevens zorgzaamheid en hoop.
In het Gemeentemuseum Den Haag loopt tot 31 mei 2015 een tentoonstelling van de Gentse kunstenares Berlinde De Bruyckere. Het is een indrukwekkend wandelparcours tussen een groot aantal werken verdeeld over verschillende zalen van het museum.
De takken dragen de kleur van beenderen, van bijna bloedloos vlees
Eén cruciaal werk, richtinggevend voor haar oeuvre, ontbreekt helaas op de tentoonstelling in Den Haag: Kreupelhout – Cripplewood. Deze monumentale, zaalvullende installatie bleek te groot om in het Gemeentemuseum tentoon te stellen. Het was wel de blikvanger van de Biënnale van Venetië 2013, waar De Bruyckere de Belgische vertegenwoordigster was, en van een recente tentoonstelling in Gent. Wie de zaal betrad meende op het eerste gezicht een verzameling takken te zien die leken voort te spruiten uit een omgevallen boom. Deze eerste indruk bleek juist. Nader toezien toont echter veel meer. De gevallen boom is een olm. De wortels zijn in de grond gebleven maar de aarde waarin hij stond met de steenblokken die de grond bevatte, zijn zichtbaar.
Wat onmiddellijk opvalt: het gehele ‘beeld’ is uit was gemaakt. De was is gekleurd en gelijkt op echte boomschors, op echte takken. Een eerste vervreemding. De takken zijn dooraderd, dragen de kleur van beenderen, van bijna bloedloos vlees. De schors is hier en daar gelijkend op huid. Deze vervreemding maakt duidelijk hoe de kunstenares natuurelementen vermengt met het menselijke lichaam, hoe takken overgaan in beenderen, hoe takken knoken worden.
Berlinde De Bruyckere, Kreupelhout – Cripplewood (detail). Foto: © Mirjam Devriendt
Ter verduidelijking: het kunstwerk verwijst naar de marteldood van Sint Sebastiaan. Sebastiaan leefde in Milaan in de derde eeuw na Christus. De Romeinen vervolgden in die tijd de christenen. Toen bekend werd dat hij christen was is hij door de Romeinen met pijlen doorboord. Hij staat steeds tegen een boom gebonden afgebeeld. Hier een gevallen heilige tegen een gevallen boom.
Bijkomend gegeven: de olm is een boom die aan het verdwijnen is. Daarbij raken we een centraal gegeven in het werk van Berlinde De Bruyckere: het leed van mens, dier, natuur. Wie kijkt ziet hoe het geheel van het natuurlijk lichaam verwond is. Her en der zijn wonden, breuken te zien. De kleur verwijst naar kneuzing, naar bloed, naar stervend zijn. Wie verder aandachtig kijkt, ziet echter doeken als verbanden, ondersteunende kussens. Het is alsof de boom en de takken in hun gebrokenheid terug verbonden worden, steun geboden krijgen. De boom, de takkenstructuur is niet echt dood. Er is hoop. Er is geduld aanwezig, hoop op genezing.
De gekwetste en de verzorgende zijn door de tijd getekend en op elkaar aangewezen
Het werk zit vol symboliek. Sommige bezoekers denken onmiddellijk aan oorlog, onlusten, vernieling, dood. Toch valt iets op: de ondersteuning die geboden wordt, de kussens, de doeken, de windsels die tot verband en steun dienen zijn zelf verweerd, hebben een heel bestaan achter zich. De steungever zelf mag ‘verweerd’ zijn, gehavend, getekend door de tijd. De gekwetste en de verzorgende zijn door de tijd getekend en op elkaar aangewezen. Samen doorleven zij de tijd. Het genezingsproces gebeurt aan hen beiden.
Ondank het feit dat Kreupelhout – Cripplewood dus niet te zien is in Den Haag, blijft de tentoonstelling zeer het bezoeken waard. Er zijn enkele soortgelijke, afgeleide werken te zien, plus nog vele andere van De Bruyckeres intrigerende kunstwerken. Van haar paardenlichamen zijn enkele monumentale exemplaren aanwezig. Takken die tot gewei uitgroeien, symbolen voor de verleiding die van het liefdesspel uitgaat en tevens van de heftigheid op leven en dood, is een terugkerend thema. Er zijn reeksen tekeningen te zien die zelfstandige werken zijn, niet als voorstudie op ruimtelijk werk bedoeld. Ze vormen mee het kader dat aan haar werk een sterke eenheid geeft.
Samengevat: dit is een aangrijpende tentoonstelling die het lijden van de mens naar voor brengt in al de veelvormigheid ervan. Tevens geeft het werk tekens van zorg voor genezing, zorg voor heling. Er spreekt hoop uit.
De tentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag liep van 28 februari tot en met 31 mei 2015. Meer informatie: website Gemeenmuseum Den Haag.
Walter Fabri SJ is een Vlaamse jezuïet en geestelijk begeleider. Hij is redacteur van het tijdschrift Jezuïeten en stafmedewerker van de Oude Abdij in Drongen (B).