Moeten gelovigen cultuurpessimisten zijn? Omdat iedereen ‘radicaal individualistisch’ is en ‘van God los’ leeft? Nee hoor, zegt Jos Moons SJ. Integendeel.

In mijn vorige column verwees ik naar de geschiedenis, volgens paus Johannes XXIII de ‘leermeesteres van het leven’. Want ze leert dat een Gouden Gelovig Verleden een utopie is: het bestaat helemaal niet.

Wat ook helpt tegen gelovig cultuurpessimisme is een goede analyse van het heden. Over de hedendaagse cultuur valt meer te zeggen dan dat ze ‘radicaal individualistisch’ en ‘van God los’ is, zoals je soms hoort. Authenticiteit is een deugd geworden, ‘je eigen weg vinden’ roept respect op

Moderne cultuur

Sociologie en cultuurfilosofie maken duidelijk dat we sinds ongeveer 1960 met een echt nieuwe cultuur te maken hebben. In die nieuwe manier van doen staat het individu typisch op de voorgrond. Authenticiteit is een deugd geworden, en ‘je eigen weg vinden’ roept respect op. Aan zo’n nieuwe cultuur moet je niet vragen hoe het weer wordt zoals vroeger, maar welke elementen van de nieuwe cultuur een positieve uitdrukking van geloof zijn. Zoals Ignatius zou vragen: wat helpt, en wat niet?

Over de hedendaagse cultuur valt meer te zeggen dan dat ze ‘van God los’ is

Voor mijn studie las ik pas A Catholic Modernity?. Het is een lezing en essay van de Canadese filosoof Charles Taylor, tevens katholiek. Dun maar fundamenteel. Hij spreekt over Matteo Ricci, een jezuïet die in de 16e eeuw afreisde naar China. Taylor stelt ons hem ten voorbeeld, om zijn onderzoekende, en niet afwijzende houding, ten opzichte van een fundamenteel nieuwe cultuur.

Frisse toegang

Is het niet een zegen, dat juist het moderne levensgevoel ons gevoel geeft voor Gods betrokkenheid op ieder persoonlijk? Wij begrijpen beter dan ooit dat God met ieder mens een eigen omgang en relatie heeft. Of: geeft het moderne levensgevoel niet een frisse toegang tot vele bijbelverhalen? Waar men vroeger de genezingsverhalen vooral als wonderverhalen las, zijn wij meer gevoelig voor de persoonlijke aandacht van Jezus voor deze, en deze, en deze mens.

Had ook het Rijke Roomse Leven niet z’n zegeningen én z’n zwaktes?

Zeker, geloof kan in de moderne cultuur verworden tot eenzijdig ‘heilsindividualisme’. Maar de les van de geschiedenis is nu juist dat zoiets geldt voor alle culturen: dat er aspecten zijn die helpen, en die niet helpen. Had ook het Rijke Roomse Leven niet z’n zegeningen, zoals het overzicht en de veiligheid, en z’n zwaktes, zoals conformisme en uiterlijke schijn?

Wat mij betreft verdienen ook de cultuurfilosofie en de sociologie de eretitel die Paus Johannes aan de geschiedenis toekende: ‘leermeesters van het leven’.