Hoe bescherm je je zusje tegen seksueel misbruik door je stiefvader? Rond die loodzware vraag wist Mick Kitson een verrassend hoopvolle roman te schrijven: Sal.

Sal is de debuutroman van Mick Kitson (1962), wiens levensloop en bewuste keuze om op latere leeftijd te gaan schrijven misschien wel net zo interessant zijn als het boek zelf. De jonge Mick Kitson vormde samen met zijn broer het pop-duo ‘The Senators’, dat net niet beroemd werd. Daarna werkte hij als journalist. Het probleem van zijn werkzaamheden als popmusicus en journalist was dat ze hem naar het alcoholisme dreven, zo vertelt hij de The Guardian. Om die reden besloot hij op zijn veertigste om met zijn gezin naar Schotland te verhuizen om daar, dichter bij de natuur, docent Engels te worden. 

Het verlangen van Mick Kitson

Het boek Sal is geboren vanuit Kitsons gemis aan passende literatuur voor het middelbare schoolonderwijs en uit zijn verlangen om leerlingen met andere verhalen in aanraking te brengen. Daarmee is Sal allerminst een jeugdboek geworden; eerder een kandidaat voor de literatuurlijst.

Sal vindt geen steun bij haar voortdurend drinkende moeder

Het boek Sal vertelt het verhaal van de 13-jarige Sal dat drie jaar door haar stiefvader Robert is misbruik. Ze vreest dat hij binnenkort ook haar jongere zus Peppa zal misbruiken. Sal vindt geen steun bij haar voortdurend drinkende moeder en besluit haar stiefvader te vermoorden en met haar zusje te vluchten naar de Schotse bossen.

Wat dit boek bijzonder en vernieuwend maakt, is de manier waarop Kitson het thema seksueel misbruik vormgeeft. Hij kiest ervoor Sal als verteller aan het woord te laten, een stem die blijft hangen. 

Het onderscheidingsproces van Sal

Door de ik-vorm waarin Kitson schrijft, worden we vanaf het begin geconfronteerd met het onderscheidingsproces van Sal. Het meisje zoekt een weg uit de erbarmelijke omstandigheden van hun gezin, voor haar en haar zusje. 

Wat als eerste opvalt is hoe pragmatisch Sal is. Tot in detail vertelt ze wat ze doet en waarom. Ze heeft helder voor ogen wat de belangrijke waarden in haar leven zijn, op wie ze kan vertrouwen, en wat haar te doen staat. Haar zusje Peppa betekent alles voor haar en haar acties getuigen van een zelfopofferende zusterliefde: alles wat zij heeft moeten doorstaan, zal Peppa bespaard blijven. De moord op haar stiefvader en de vlucht met haar zusje in de Schotse bossen, heeft Sal gedurende een jaar voorbereid met behulp van YouTube-filmpjes en het SAS-survival handbook.

Gevoelens zijn ondergeschikt

In de pragmatische stem van Sal brengt Mick Kitson scherpe contrasten samen. Al lezend wordt duidelijk dat het onderscheidingsproces van Sal er een is van een diep gebroken jong meisje dat verantwoordelijkheden op zich moet nemen die te groot voor haar zijn. 

“Ik snap niet waarom de mensen zich zo druk maken over hoe ze zich voelen”

In de overlevingsstand waarin Sal zich bevindt, zijn gevoelens ondergeschikt aan rationaliteit, weten en doen. Zoals we lezen in dit fragment:

“Hoe dan ook wist ik niet hoe ik me voelde en ik weet nog steeds niet hoe ik me voel totdat mijn borst of mijn hoofd gaat bonzen en pijn gaat doen of totdat ik verdwijn en vanuit een zwarte ruimte naar alles kijk. Maar daar vertelde ik niks over. Ik snap niet waarom de mensen zich zo druk maken over hoe ze zich voelen. Hoe je je voelt doet er niet veel toe. Het gaat om wat je weet en wat je doet.”

Luchtigheid, vertrouwen en hoop

Deze weg van ‘weten en doen’ is haar overlevingsmechanisme, wat bijna vormen van een religie aanneemt. Haar pragmatisme steunt op een sterke intuïtie en op het observatievermogen dat ze ontwikkelde in omstandigheden waarin zij zich jaren bevond.

Het bos, een plek waar diepe inzichten en waarden naar boven komen.

Tegelijkertijd getuigt de pragmatische stem van Sal ook van luchtigheid, een sterk vertrouwen en van hoop. Waar in andere boeken een protagoniste als Sal misschien als ‘naïef’ en haar pogingen als onrealistisch zouden worden neergezet, bespeuren we in dit boek geen enkele scepsis. Dat geeft ruimte. Ruimte om Sal en Peppa naar de bossen te volgen, in het verhaal plaats te nemen en te zien wat er gebeurt. In het bos ontstaat voor Sal en Peppa een nieuw begin. Het is een transitie-fase. Het bos staat in Sal waar het bos in de literatuur al eeuwen voor staat: een toevluchtsoord voor verstotenen. Een plek waar diepe inzichten en waarden naar boven komen. 

Laat scepsis varen

Sal is een verhaal van hoop en vertrouwen in mensen. Het laat een weg zien naar vrijheid waarbij liefde, vergeving en erkenning van kwetsbaarheid de belangrijkste stappen zijn. De jeugdige stem van Sal laat de sceptici onder ons met nieuwe ogen kijken naar de positieve dingen in het leven.

Mick Kitson. Sal (vert. Josephine Ruitenberg). Uitgeverij Cossee, Amsterdam, 2019. 271 blz. €20,99