Het strafbaar stellen van illegaliteit verdeelt de politiek tot op het bot. Wouter Blesgraaf, werkzaam voor vluchtelingenorganisatie JRS, noemt het regeringsvoornemen onzinnig en stigmatiserend.

Zijn illegalen crimineel? Je zou het bijna gaan denken, want alleen al het woord ‘illegaal’ roept associaties op met iets crimineels of immoreels: illegale houtkap, illegale prijsafspraken, illegale wietteelt, illegale nederzettingen… Dit terwijl de mensen die ik wekelijks ontmoet, vaak moeite doen om zich aan de wet te houden en te integreren. Zelf gebruik ik dan ook veel liever de term ‘mensen zonder papieren’ of ‘mensen zonder verblijfsstatuut’.

Beleidsprobleem

Zou het iets oplossen om illegaliteit als crimineel te bestempelen? Op basis van mijn ervaring denk ik van niet. Het veronderstelt een schuldige, terwijl velen van de mensen zonder papieren met evenveel recht (dubbel) slachtoffer kunt noemen: zowel van omstandigheden in hun land van herkomst als van bureaucratische rompslomp in ons land.

Natuurlijk hebben migranten ook een verantwoordelijkheid om hun verblijfssituatie te regelen, maar het gaat echt te ver om de hele rekening van een beleidsprobleem uitsluitend bij de mensen zonder papieren zelf te leggen. Als we ons beperken tot degenen die asiel hebben aangevraagd: ook van wie er geoordeeld wordt dat hun vrees voor vervolging niet binnen het door de Conventie van Genève gestelde kader van “ras, nationaliteit, geloof, politieke overtuiging of het behoren van een sociale groep” passen, kunnen lang niet altijd terugkeren naar hun land van herkomst.

Doodsbedreigingen

Het is daarnaast zeer moeilijk om te onderscheiden tussen ‘politieke’ en ‘economische vluchtelingen’. Mensen komen om uiteenlopende redenen naar Europa: werk, studie, gezinsvorming of -hereniging, op de vlucht voor oorlog, repressie, geweld, armoede, corruptie en rechteloosheid.

Levens kunnen worden ontworteld (vaak voor een tweede keer) wanneer autoriteiten slechts volgens administratieve logica redeneren en handelen

Niet zelden hebben mensen bovendien gemengde motieven. Pas geleden werd ik gebeld door iemand die verliefd was geworden op een man die door haar familie niet aanvaard werd. Ze koos voor haar geliefde, kreeg doodsbedreigingen van haar eigen familieleden en kwam naar een Europees land – met een visum voor kort verblijf. Het bleek moeilijker dan gedacht om alle benodigde paperassen te verzamelen en haar visum verliep. Tijdens een controle in een bus werd ze aangehouden en in een uitzetcentrum geplaatst.

Schaduwwereld

Dit voorbeeld, bij lange na niet het meest schrijnende dat ik heb meegemaakt, laat zien hoe belangrijk het is om verblijfsrecht te hebben. Het illustreert echter vooral hoe levens kunnen worden ontworteld (vaak voor een tweede keer) en zelfs kunnen worden verwoest door een overheidsaanpak waarin autoriteiten slechts volgens administratieve logica redeneren en handelen.

Een strafbaarstelling van ‘illegaliteit’ zou niet alleen een grote groep kwetsbare mensen nodeloos stigmatiseren in de ogen van ‘gewone Nederlanders’ maar ook het zoeken naar duurzame oplossingen voor deze mensen in de weg staan. Criminalisering is immers de beste manier om mensen nog verder uit het zicht van overheden en in een schaduwwereld te duwen. Zou het kunnen dat criminaliteit soms het ongewilde resultaat is van een beleid waarin veel mensen systematisch buiten de boot vallen?

Afbeelding boven dit artikel: Demonstratie van immigranten zonder verblijfsvergunning in Parijs. Foto: Philippe Leroyer/Flickr.com (CC)