De zwart-witfilm Tabu wordt terecht de ‘gildeproef’ van regisseur Miguel Gomes genoemd. Een bespreking.

Tabu is een fictieve berg in een voormalig Portugese kolonie. Hij verbeeldt de gigantische melancholie van een onbeduidend toeristenland, dat nu de hand moet ophouden bij de Europese grootmachten: de heerser heeft zijn macht verloren, het volk heeft zijn rechten doen gelden, de rijke kolonist is verzwolgen. Zo, met die proloog, begint de film: met de krokodil, die zal blijven opdoemen.

Daarna begint het verhaal, in zwart-wit en grote stukken stommentaal, met een verteller of geluid op de achtergrond. Alles is immers lang geleden gebeurd; nu is dat paradijs verloren en rest een dominante, oude vrouw ergens in Lissabon, met een zwarte huishoudster, even trouw als afstandelijk, die zich met voodoo bezighoudt. De oude vrouw acht haar door de duivel bezeten.

Paradijsverhaal

Maar haar naam is ‘Aurora’ gebleven: in het begin was zij stralend als de dageraad. Van dag tot dag toont de film haar nu in haar totale ontreddering, haar verval, haar dementie met haar dromen over apen en harige mannen, haar dood, maar ook in haar onverzettelijkheid.

Daarnaast is Pilar, de buurvrouw, een beeld van persoonlijke trouw. In het eerste deel is zij de feitelijke hoofdpersoon. Misschien verbeeldt zij ook het Lusitania dat de kolonisten allang vergeten is en dat zijn steun vindt in God en de patroon van de verliezers – Antonius. Pilar slaagt er ten slotte in om een oude vriend van Aurora terug te vinden, maar die komt te laat aan het sterfbed. Hij zal dan het tweede deel vertellen, het paradijsverhaal en wat er precies in dat paradijs rond de berg verloren ging…

Liefde voor wie?

Alles is daar begonnen in een feeëriek landschap rond een jonge vrouw wier moeder gestorven is en wier vader zichzelf heeft gedood. Zij is een zeer energieke vrouw, veeleisend voor het zwarte werkvolk, en zij houdt van jagen op groot wild. Een jonge krokodil die telkens ontsnapt is haar huisdier. Mooi als dier, glanzend maar ook stil gluiperig. En keihard. Haar huis ontaardt, terwijl zij in verwachting is, van maand tot maand in een instituut voor scherpschutters. En persoonlijk doodt zij, op de vooravond van de geboorte, de vader van haar kind. Uit liefde voor wie?

Het paradijs blijkt nodig om te weten wat je mist

Ook de man om wie het haar ging, laat haar in de steek. Vele jaren later vertelt hij in een lange monoloog met alleen stomme getuigen hoe alles is gegaan: hoe het paradijs verloren ging. Het verhaal van Gian Luca Ventura, de oude buurman in Afrika.

Nieuw tijdperk

Dit verhaal wordt verluchtigd met kiezelsteentjes in het water, kletterende regen, springende pingpongballetjes en met gezellige ontspanningsmuziek uit de zestiger jaren.

De ontmoeting van Pilar met Ventura gebeurt in de patio van een winkelcentrum waar de wildernis nagemaakt is, maar die sprekend blijkt te lijken op het Afrikaanse landschap. Het is de vouw van het verhaal, het ene decor van Tabu en Lissabon. Het eerste matigt de onbarmhartigheid van het verlorene: het paradijs blijkt nodig om te weten wat je mist. Op beide plekken blijft het taboe bewaard. De film eindigt met kinderen die massaal een pasgeborene bezingen, maar laat in het midden of het om het kindje van Aurora gaat of om het begin van een nieuw politiek tijdperk.

Terecht noemt de pers Tabu een ‘chef-d’oeuvre’, gildeproef van Miguel Gomes.

Trailer