Gezagdragers in de kerk beroepen zich op het recht op discretie. Is dat nog wel van deze tijd, waarin de roep klinkt om volledige transparantie?

Een recent bericht dat meer in het nieuws had mogen komen: Het Vaticaan heeft zijn archieven over de periode van het pontificaat van Pius XII opengesteld voor onderzoekers. Die zullen nu eindelijk kunnen uitmaken of die paus welwillend stond tegenover nazi-Duitsland of integendeel een stille verzetsheld was. 

Maar waarom dat en andere geheimen zo lang bewaren? Dat is toch niet te verzoenen met de hedendaagse eis van transparantie? Bij die vraag hier enkele bedenkingen.

Dat roept protest op

Altijd heeft de kerk een imago van morele gestrengheid gehad, een aspect van de cultuurkritiek waartoe zij zich geroepen wist. Dat kon niet anders dan protesten oproepen, dikwijls in de vorm van een argument ‘ad hominem’. “De Kerk houdt ons strenge leefregels voor? Laten we dan aantonen dat zij die zelf niet naleeft.”

Voorbeelden van dergelijke protesten hoeven we in deze tijd van misbruikschandalen niet ver te zoeken. 

Zij is nu eenmaal een gemeenschap van zondaars.

De kerk heeft zich tegen dergelijke protesten verweerd. Zich voorstellen als verheven boven alle verdenkingen, dat kon zij natuurlijk niet lang volhouden. Zij is nu eenmaal een gemeenschap van zondaars. Zij heeft zich tegen deze protesten verweerd om haar gezag te kunnen blijven uitoefenen. Maar hoe heeft zij dat gedaan? 

Toen de bescherming wegviel

In het ancien régime konden bisschoppen en pastoors bescherming zoeken bij de macht van de overheid. Met als gevolg dat zij toen dikwijls geen voorbeeld waren van christelijke deugdzaamheid en van intellectuele uitmuntendheid en dat ook niet hoefden te zijn. Nu die bescherming is weggevallen, proberen zij hun gezag te vestigen op sociaal prestige, een prestige dat zij ontlenen aan hun morele en intellectuele voorsprong op hun publiek. Nee, niet alle pastoors en bisschoppen gaan door voor heilig en geleerd maar velen wel.

Daarmee is het protest tegen de kerkelijke cultuurkritiek niet verdwenen, maar wel verschoven naar een protest tegen dat prestige. 

Geheimen en de roep om transparantie

De kerkelijke verantwoordelijken worden niet langer afgeschilderd als geleerder dan hun publiek. Dat bleek nog recent toen hun tegenstanders een wapen poogden te maken van de evolutietheorie van Darwin. En evenmin als deugdzamer. Dat kon blijken uit de ophef over het misbruikschandaal dat recent aan het licht kwam.

De archieven van het Vaticaan stellen zij niet open voor de eerste de beste journalist.

Hoe zullen de kerkelijke gezagsdragers hun prestige blijven verdedigen nu vele stemmen roepen om volledige transparantie? Daartegen verweren zij zich door het recht op discretie op te eisen. De archieven van het Vaticaan stellen zij niet open voor de eerste de beste journalist. 

Net zoals andere organisaties

De kerk is nu eenmaal een georganiseerde gemeenschap en haar gezagsdragers beroepen zich op het recht op discretie, zoals die van andere organisaties dat ook doen; vooral als die organisaties eveneens op hun cultureel prestige gepakt kunnen worden. Denk maar aan politieke partijen, universiteiten, jeugdbewegingen enzovoort. 

Voor dit recht op discretie zijn, zoals wij weten, minder goede redenen aan te voeren, maar ook, dat beseffen wij te weinig, goede redenen. 

Gezagsdragers kunnen zelden alle redenen geven om een beslissing te rechtvaardigen. De ambtenaar heeft niet de tijd om aan de belastingplichtige uit te leggen waarom die nu meer btw moet betalen op dit product dan op dat andere. De pastoor kan moeilijk uitgelegd krijgen waarom het canoniek recht een huwelijk onwettig of ongeldig acht. Dat is één reden waarom gezagsdragers willen genieten van een groot, zo niet van een blind vertrouwen. Zij menen dikwijls terecht dat de gelovigen of de burgers niet over de gegevens beschikken om een wijs oordeel te vellen. Soms omdat die over te weinig gegevens beschikken, dikwijls omdat die er meer hebben dan ze kunnen verwerken.

Die ene rotte appel…

Het tweede argument gaat ervan uit dat vele mensen niet vertrouwd zijn met statistisch denken. Noem dat het probleem van de rotte appel. Als het belangrijk is het bestaan van rotte appels te erkennen, is het nog belangrijker het bestaan van goede appels te erkennen. De noodzakelijke afweging van rotte tegen goede appels blijft achterwege wanneer de roep om transparantie oorverdovend wordt en aangedreven wordt door de zucht naar schandalen. Dan worden enkele kwalijke gevallen representatief geacht voor vele gevallen, het geval van enkele joden/moslims/katholieken voor alle joden/moslims/katholieken. Die denkwijze laat toe de misstap van enkelen te wreken op allen. 

Aan de plicht van een zekere discretie mag de kerkgemeenschap zich niet onttrekken

Het recht op discretie wil voorkomen dat het gunstige vooroordeel omgebogen wordt tot een ongunstig vooroordeel, wel wetend dat aan het hanteren van een vooroordeel niet te ontkomen is. 

Ja, het verdedigen van het kerkelijke prestige en van het gunstige vooroordeel gaat gepaard met risico’s. Zo die verdediging onhandig of oneerlijk in haar werk gaat, heeft dat averechtse gevolgen. Daarvan zijn wij getuige geweest, niet zo lang geleden. Maar aan de plicht tot verdediging en dus aan de plicht van een zekere discretie mag de kerkgemeenschap zich niet onttrekken, ook niet als zij trouw wil blijven aan haar evangelische spiritualiteit.

Afbeelding, standbeeld van paus Pius XII, door Fr Lawrence Lew OP

[Wil je artikelen als deze niet missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief]