De intellectuele emancipatie van moslims nu is goed vergelijkbaar met die van katholieken een eeuw geleden. Dat betoogde Jan Peters bij de opening van het academische jaar aan de Islamitische Universiteit Rotterdam. Een verkorte weergave van zijn rede.

Na bijna twintig jaar heeft bisschop Van Luyn afscheid genomen als president van Pax Christi. Als bisschop van Rotterdam, van alle mensen in Rotterdam, voelde hij zich in zekere zin ook uw bisschop. Wanneer hij spreekt over de kernwaarden van zijn vredesbeweging, noemt hij steeds de trits: gebed, actie en studie. Alleen in onderlinge samenhang kunnen deze drie een vitale en invloedrijke christelijke vredesbeweging garanderen.

De universiteit is een intellectueel ankerpunt, maar je mag je niet opsluiten in de eigen gemeenschap

Deze drie karakteristieken kenmerken ook uw islamitische universiteit. Gebed – onnodig daar hier verder op in te gaan. Activiteiten op het gebied van onderwijs, vorming en cursussen: het grote aantal nieuwe studenten en de recente erkenning van uw bachelorprogramma getuigen van uw succesvolle inzet voor deze taak. Tenslotte studie, wetenschappelijk onderzoek, het opbouwen van een sterk, samenhangend en extern erkend onderzoekprogramma. Soms het stiefkindje, maar essentieel voor de missie van deze universiteit en voor haar bijdrage aan de islamitische gemeenschappen in ons land en aan de Nederlandse maatschappij als geheel. Een grote uitdaging voor de stafleden van deze universiteit.

Emancipatie

De situatie van de katholieke minderheid in ons land honderd jaar geleden was in een aantal opzichten goed vergelijkbaar met die van de islamitische minderheid nu. De katholieken waren betrokken in een emancipatieproces en in de context daarvan werd in Nijmegen een katholieke universiteit opgericht. Vele jaren zonder enige steun van de overheid maar met behulp van een heel groot aantal katholieken. De universiteit speelde een belangrijke rol in het emancipatieproces als een intellectueel ankerpunt voor de katholieke gemeenschap. Tegelijkertijd besefte de eerste rector, professor Schrijnen, dat deze universiteit zich niet mocht opsluiten binnen de betrekkelijk gesloten katholieke gemeenschap in Nederland, maar in levende verbinding moest staan met andere katholieke universiteiten over de gehele wereld. Samen met zijn collega van Milaan stichtte hij daartoe een sterk, wereldwijd netwerk van katholieke universiteiten.

De katholieke universiteit – en haar theologische faculteit – speelde een belangrijke rol in drie verschillende (geografische) gebieden. Binnen de Nederlandse katholieke gemeenschap was zij een bron van reflectie en de bakermat voor toekomstige leiders van de gemeenschap. Op internationaal terrein bevorderde zij de samenwerking en uitwisseling van stafleden met andere katholieke universiteiten. Tenslotte werd zij op nationaal terrein de academische spreekbuis voor de katholieke intellectuele en sociale traditie.

Jongere generaties

Ook uw universiteit heft haar zending binnen drie zulke gebieden. Allereerst binnen de islamitische gemeenschap: ze helpt om op een zuivere en geordende manier na te denken over de vraag hoe men echt een Nederlandse moslima of moslim kan zijn. Honderd procent islamitisch en honderd procent Nederlands. De islamitische traditie serieus nemen, niet door het blind volgen van zelfbenoemde islamitische geleerden op het internet, maar door intellectuele analyses in de beste wetenschappelijke tradities. De genoemde vragen zijn wezenlijk voor de jongere generaties in ons land. Zij hebben recht op goed opgeleide maatschappelijke en religieuze leiders, die hen helpen op een gelovige en sociale manier als Nederlands burger in het leven te staan.

Wees niet bang voor kritiek van buiten: dat zal de kwaliteit van het onderzoek ten goede komen

Als ik nu overstap (met voorbijgaan van de internationale dimensie) naar het derde gebied, waarin de universiteit present is, de Nederlandse maatschappij in al haar facetten, dan ligt daar een zware maar belangrijke taak voor deze universiteit. Zij zal de hedendaagse Europese maatschappij en cultuur bestuderen in relatie tot de islamitische traditie. Zij zal nagaan hoe de islamitische religieuze en sociale tradities een vruchtbare bijdrage kunnen leveren aan de hedendaagse maatschappij.

Sociale leer

Dit alles veronderstelt wetenschappelijk onderzoek, dat uiteraard niet in een zelfgekozen isolement kan worden uitgevoerd, niet binnen een getto van enkel moslimgeleerden. Het moet worden verricht in het hart van de hedendaagse academische samenwerking, in samenspraak met christelijke theologen, met filosofen en beoefenaars van de sociale wetenschappen. En niet alleen met collega’s uit ons land, maar samen met vooraanstaande collega’s van elders die zich met dezelfde vragen bezighouden. Dit onderzoek moet gebeuren, nationaal en internationaal, volgens de hoogste academische standaarden; de resultaten worden gepubliceerd in internationaal vooraanstaande tijdschriften. Wees niet bang voor het kritische commentaar van collega’s buiten deze universiteit: dat zal de kwaliteit van het onderzoek alleen maar ten goede komen.

Twee kernbegrippen uit de katholieke sociale leer gaan bisschop Van Luyn sterk ter harte: de menselijke waardigheid en het algemeen belang. Het zijn begrippen die ook in de islamitische sociale leer hun rol spelen. Wellicht kunnen ze ook in het onderzoekprogramma van uw universiteit een vooraanstaande plaats krijgen.

Afbeelding boven dit artikel: Britse islamitische studenten. Foto: Foreign and Commonwealth Office via Flickr.com (creative commons)