Stefien Jansen ontdekte bij Ignatius een nieuwe, meer persoonlijke manier van omgaan met vertrouwde teksten (en genas van een zekere routinematigheid).

Er wordt over protestanten gezegd, dat zij geen rituelen zouden kennen. Volgens mij klopt dat niet. Zij hebben een rituele manier van omgaan met de Bijbelse taal, de Bijbel als zodanig. Je zou het ritueel luisteren kunnen noemen, ritueel spreken, lezen, preken. Rituelen hebben allerlei functies, een daarvan is de herhaling – protestanten gaan op herhalende manier om met de Bijbel, wat soms tot routine leidt. Nogal wat protestanten hebben daar last van: bij het lezen komt al snel het herkennen van teksten, en de boodschap voor jou als lezer glijdt dan makkelijk tussen je vingers weg: ‘ja, dat weet ik al’.

Distantie

Protestanten zoeken in deze tijd wel een nieuwe manier van lezen. Het Bijbellezen bij de maaltijd, voor het slapen gaan zijn vaak als gewoonte verdwenen. Daarnaast is de manier van Bijbellezen een nogal denkende manier van omgaan met de tekst, waardoor het niet zo’n rol speelt of je je er persoonlijk toe aangetrokken voelt, of dat de tekst jou iets zegt. Er is een grote distantie tot de tekst: je denkt erover, maar zit er zelf niet in.

Het woord is ritueel geworden, bevestigend, troostend…

De preek kan dat nog een beetje doorbreken – de persoon van predikant speelt er een rol in, hij of zij kan het verlevendigen, er meer perspectief in brengen, maar het individuele lezen gebeurt toch vaak op een denkende manier. Het is een exegetische benadering, de ‘bovenkamer’ wordt aangesproken. We kenden wel gespreksgroepen en Bijbelgroepen, leesgroepen en vroegen wel: ‘wat zegt het je’, maar met veel grotere afstand tot de tekst dan ik ervaren heb toen ik de Geestelijke Oefeningen van Ignatius van Loyola ontdekte.

Confrontatie

Er groeit in protestantse kring een ruimer zicht op de katholieke wereld. Ik denk dat voor de katholieken protestanten vreemder zijn dan andersom. De officiële kerkelijke leer benadrukt de laatste tijd bijvoorbeeld dat protestanten niet te communie mogen gaan in de katholieke vieringen, waardoor de verschillen benadrukt worden, maar voor veel protestanten maakt dat niet zoveel uit. Zulke accenten liggen er voor hen niet, het speelt niet zo’n grote rol.

De Geestelijke Oefeningen van Ignatius zijn nu interessant: ze bevatten een oproep om via de zintuigen de tekst te benaderen. Vragen worden gesteld als: ‘wat raakt me’ – en niet: ‘wat denk je van die tekst?’ De uitnodiging luidt: ruik, voel, hoor wat er speelt in dit verhaal. Je wordt sterk aangesproken om zelf onderdeel van het verhaal te worden. De kerstscènes plaatsen je in de stal, met de mestgeur, het stro, de baby. Het veroorzaakt een confrontatie: het kind en ik, hoe verhouden wij ons? Ik kan me er niet meer aan onttrekken: dat kind is Levinas-achtig het aangezicht, een direct appèl. Ik raak betrokken, ben onderdeel van dat verhaal. Voorheen was het meer een verhaal op afstand.

Persoonlijke beleving

Dat toont het probleem: het routineuze van het ritueel Bijbellezen tastte de persoonlijke betrokkenheid aan. Het woord is ritueel geworden, bevestigend, troostend, de vertrouwdheid, het samenzijn bekrachtigend: ‘dit vinden wij’. Maar de Geestelijke Oefeningen nodigen meer uit tot persoonlijke betrokkenheid, waardoor je intenser gaat luisteren. Het is echt een nieuwe manier van omgaan met de Bijbel: niet alleen je brein wordt aangesproken, maar ook je zintuigen.

Het wordt meer ervaring, meer innerlijk leven.

Er zijn vormen van spiritualiteit in de katholieke traditie die iets kunnen bieden wat de protestantse traditie niet kent: het zintuigelijke brengt je eerder bij het persoonlijk doorleefde – een echte ervaring. Je gaat in de tekst leven in plaats van in de tekst te denken. Velen zijn in deze tijd op zoek naar een meer persoonlijke beleving van godsdienst, en daar past deze benadering goed in. Het wordt meer ervaring, meer innerlijk leven. Er gebeurt meer in je geloofsbeleving.