Het wereldwijde synodale proces is in volle gang. Jan Stuyt maakte een paar bijeenkomsten mee en is tot zijn eigen verrassing enthousiast geworden. Vooral doordat doop en vormsel van alle gelovigen eindelijk serieus worden genomen. 

Met een gezonde dosis scepsis begon ik aan het synodaal proces, de brede consultatie waar iedereen in de kerk aan mee kan doen. Ik vond het te groot van opzet en Rome zou toch nooit horen wat wij in de polder bedachten. Tot ik erachter kwam dat het ook niet gaat om wat je bedenkt, maar om hoe je met elkaar in gesprek gaat als gelovigen.

Het synodaal proces startte in het najaar van 2021 en zal uitmonden in een synode van bisschoppen in Rome eind 2023. Onder het motto: ‘Voor een synodale Kerk: gemeenschap, participatie en zending’. 

De paus hoopt “op een Kerk waarin iedereen een rol heeft”

Paus Franciscus vraagt dat de gewone gelovigen samenkomen rond de vraag hoe wij als kerk meer synodaal kunnen worden: samen onderweg zijn. Dat gebeurt door naar elkaar te luisteren en zo te ontdekken welke weg de heilige Geest met de Kerk wil gaan. De paus hoopt “op een Kerk waarin iedereen een rol heeft”. Het overleg in eigen kring en per bisdom werd in mei 2022 afgerond. 

Dan zúllen we ook meedenken

Op drie plekken maakte ik inspirerende gesprekken mee: in een parochie, in onze jezuïetencommunauteit in Amsterdam en met studenten theologie. Wat meteen opviel was de waardering van mensen omdat hun mening wordt gevraagd. “Mógen we meedenken, dan zúllen we ook meedenken.” 

Het Bisdom Haarlem schreef een handleiding die ik met plezier gebruikt heb. Er was voorgesorteerd op vragen zodat je niet verdrinkt in de veelheid, en het proces van het luistergesprek werd helder uitgelegd. Natuurlijk werd er wel eens geklaagd over wat er allemaal niet deugt in onze kerk, maar dat was niet het enige. In een tweede ronde deelden we wat ons getroffen had in de verhalen van de ander, en toen werd duidelijk dat de Geest spreekt door de gelovigen. Samen zochten we in een derde ronde naar punten die ons allemaal beroerden. Die samenvatting was niet al te moeilijk: we leven van ontmoetingen, van ons mooie geloof en van mensen die ons zien staan en aanvaarden zoals we zijn. Daar ontmoeten we Christus, en dat vieren we in de sacramenten. 

De persoon van Jezus blijft ons boeien

Overal zag ik betrokkenheid. Ja, we hebben verdriet van de kerksluitingen en het feit dat we jongeren niet bereiken, maar de persoon van Jezus blijft boeien. Hij is de reden dat we blijven hopen en ons inzetten. We zien dat bestaande structuren van de kerk het niet meer doen. Parochies functioneren nog op enkele plekken, maar zijn eerder resten van iets wat het eeuwenlang goed heeft gedaan dan pleisterplaatsen op weg naar de toekomst. We zullen in de komende jaren nieuwe vormen van kerk-zijn moeten bedenken, waarbij bestaande grenzen tussen de kerken irrelevant worden (wat al gebeurt), maar betrokkenheid op elkaar van belang is. Het kan niet anders.

Daar gebeurt het evangelie op doordeweekse dagen.

Ik hoop dat de stem van de “marginalen” doordringt tot de bisschoppen. De bisschoppen in Vlaanderen en Nederland komen veel in parochies. Maar er bestaat véél meer Kerk dan alleen daar. Iedere bisschop heeft ook te zorgen voor bijzondere groepen: migranten, zieken, gevangenen, schippers, vluchtelingen, jongeren (op katholieke scholen) en bejaarden. Ik hoop dat de bisschoppen goed luisteren naar die groepen. Daar gebeurt het evangelie op doordeweekse dagen.

Cultuuromslag in het Vaticaan

Wat verder opvalt: het Romeinse secretariaat van de synode staat open voor suggesties. Een voorbeeld is de verlenging met een half jaar van de termijn waarin antwoorden kunnen worden opgestuurd. Een medebroeder die in Rome op het secretariaat van de Synode werkt, zei me: “We doen het voor het eerst. We leren elke dag. Het is echt een cultuuromslag voor de ouwe rotten in het Vaticaan. We weten nu nog niet wat de uitkomst zal zijn, ook wij worden verrast”. 

Dat is wel anders dan dertig jaar geleden, toen de bisschoppen hun toespraken op de synode van tevoren moesten laten goedkeuren. “Op die manier leren wij natuurlijk nooit wat”, zei paus Franciscus daarover. “Ik word graag verrast door wat de heilige Geest zegt door mijn medegelovigen.”  

Blijft er iets over van onze inbreng?

Ik maak me weinig illusies over de uitkomst van het Synodale Proces in 2023. Dat zal wel een mooi slotdocument opleveren van de meerdaagse vergadering van bisschoppen uit de hele wereld, en één of twee jaar later een gezaghebbend stuk van de paus. De inbreng van de Noord-Hollandse parochies is tegen die tijd zo vaak samengevat en hertaald dat daar niets van over zal zijn. Dat hoeft ook niet. Het proces van met elkaar delen over het geloof is gestart en dat is veel belangrijker.

De heilige Geest spreekt tot hen en door hen

Ik hoop op een omslag in de omgang met mensen in onze Kerk. Deze maanden wordt de mensen om hun mening gevraagd, en die geven ze. Dat moet leiden tot minder besturen van bovenaf en meer luisteren naar wat de Geest zegt door de mensen aan de basis. Die hebben bijna allemaal het sacrament van het vormsel gehad, wat betekent dat de heilige Geest spreekt tot hen en door hen. Wanneer je dat serieus neemt kun je niet meer terug naar alleen maar top-down besturen.

Daags voor Pinksteren publiceerden de Nederlandse bisschoppen als eerste wereldwijd de verslagen van hun synodale processen.