webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Een echte fan van Salvador Dalí was Anneke van der Werff nooit. Toch liet ze zich verleiden tot de tentoonstelling van zijn werk in museum Krona. Omdat het over Bijbelillustraties ging. Fascinerend: Dalí en Bijbel?
De tentoonstelling is ondergebracht in het klooster van de Birgittinessen in Uden, in het museum voor religieuze kunst. Een prachtige plek om stil te worden. De verstilling werd nog versterkt doordat er nauwelijks bezoekers waren.
In de hal komen ons figuren van Dalí tegemoet in een video-animatie, geprojecteerd op de muur. De wijzen uit het oosten, die op zoek naar het kind bewegen over het scherm op muziek van Erik Satie. Een mooi begin.
Dan komen we in de zaal met 105 voorstellingen van Bijbelse taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament. Dalí maakte ze tussen 1963 en 1965 op verzoek van zijn boezemvriend Giuseppe Albaretto ter voorbereiding van een nieuwe editie van de Bijbel. Albaretto, zelf een vroom katholiek, zou gehoopt hebben om Dalí zo terug naar zijn katholieke wortels te brengen. De geïllustreerde Bijbel werd in 1969 uitgebracht als de Biblia Sacra van Salvador Dalí.
Jezus en de Emmausgangers, 1965
De afbeeldingen zijn aquarellen aangevuld met inkt- en potloodlijnen. Sommige zijn abstract, maar velen zijn figuratief en herkenbaar. Het zijn gesigneerde proefdrukken voor de bedoelde Bijbel. In de marges staan steeds de kleurenpaletten, als een nauwkeurige instructie van hoe het definitieve er uit moet komen te zien.
Het valt op dat Dalí zich goed voorbereid heeft op dit project. Hij moet zich uitvoerig verdiept hebben in de Bijbel. Wat we zien is heel wisselend van karakter en inhoud. Sommige afbeeldingen zijn onmiddellijk terug te herleiden naar bepaalde voorstellingen, anderen lijken in eerst instantie alleen maar lijnen en vlekken. Maar tot mijn eigen verbazing raken de afbeeldingen mij. Ik betrap mezelf er op dat ik in eerste instantie probeer de bijbehorende Bijbeltekst te achterhalen (of te lezen, de toelichtingen staan er in kleine lettertjes bij). Maar al snel word ik meegenomen in het kleuren- en lijnenspel, en voel ik de uitnodiging mij over te geven aan mijn eigen gedachten en gevoelens, als het ware “geleid” door de vormen en kleuren.
Kruisverheffing, 1965
Dat komt ook doordat zelfs de herkenbare afbeeldingen multi-interpretabel zijn. Gezichten zijn bijvoorbeeld vaag gebleven. Zo komt het dat ik bij de afbeelding van het kruis met de rode figuur in eerste instantie mijzelf zag, die haar zorgen van het moment kon neerleggen aan de voet van het kruis. Maar vervolgens die ene patiënt die mij altijd blij maakte met zijn bewonderenswaardig optimisme. Ik zag hem daar zitten, met zijn geamputeerde been, het einde van een lange lijdensweg, aan de voet van dat kruis. Bij elke tegenslag (hij had er vele) zag hij altijd lichtpuntjes. Werd hij bemoedigd door het kruis?
De afbeelding van de Emmaüsgangers is onmiddellijk herkenbaar, maar doordat de gezichten als vage vlekken zijn weergegeven, word ik uitgenodigd mij te verplaatsen in een van de figuren. Alsof ik mee aan tafel mag zitten…
Maar ook voorstellingen, die ik in eerste instantie niet kan thuis brengen, raken mij. Wat te denken van de afbeelding met bijschrift: “Jezus sterft”?
Jezus sterft, 1964
Ik zie op het eerste gezicht een grijze vlek met een felrode ovale vorm in het midden. Rechts een vaag gezicht en mogelijk is ook de contour links een gezicht? Wat zou Dalí bedoeld hebben? Het helpt mij niet verder te analyseren. Ik stel mij open voor wat de afbeelding mij doet. Het rode, de ziel, het kwetsbare van de mens, van mij, opgenomen in de betrouwbare liefdevolle aanwezigheid van de Heer…
Zo opent het vaag houden en het kleuren- en lijnenspel het kunstwerk tot een vrijheid, die ik niet voor mogelijk had gehouden.
De tentoonstelling nodigt uit om in alle rust langs te lopen, en nog een keer, en stil te blijven staan, en te mijmeren…
Wat mij betreft een verrassing in een Brabants klooster, die ook heel goed in het Catharijneconvent of in het Rijksmuseum gepast zou hebben.
De tentoonstelling Dalí. Bijbel, surrealisme, games is nog tot 20 november te zien in museum Krona.
