In Een Eiland leeft vuurtorenwachter Samuel al 23 jaar alleen op een eiland. Tot er een vreemdeling aanspoelt. Wat volgt is een confronterende roman.

Het boek Een Eiland van Karen Jennings stond in 2021 op de longlist van de Booker Prize en was daarmee het enige genomineerde boek van een kleine uitgeverij (Holland House Books). Grote uitgeverijen waren in eerste instantie niet geïnteresseerd om redenen zoals ‘te klein’, ‘te experimenteel’, ‘te Afrikaans’ of ‘niet Afrikaans genoeg’ (The Guardian). Inmiddels is het in tien talen vertaald, waaronder sinds februari in het Nederlands.

Een zonderling

De roman beslaat vier dagen uit het leven van Samuel, een 72-jarige man uit een niet nader genoemd Afrikaans land. Hij leeft sinds 23 jaar als vuurtorenwachter alleen op een eiland. Het enige gezelschap dat Samuel heeft is een zevental kippen, waarvan zijn favoriete, een oude rossige kip zonder veren, hem overal volgt. 

Het weerspiegelt de positie van Samuel. Ook hij is een zonderling

De rossige kip is nooit bevriend geraakt met de andere kippen en wordt voortdurend door hen aangevallen. Het weerspiegelt de positie van Samuel. Ook hij is een zonderling. In de loop van het boek blijkt hoe sterk hij getekend is door de onafhankelijkheidsstrijd van zijn land, het dictatoriale regime dat daarop volgde en zijn gevangenschap. 

Wat op het eiland aanspoelt

Het verhaal opent met een opsomming van wat er op het eiland zoal aanspoelt en maakt al snel duidelijk dat een totaal geïsoleerd leven niet mogelijk is:

“Het was de eerste keer dat er een olievat was aangespoeld op de kiezels die verspreid over de kust van het eiland lagen. Er waren in de loop der jaren andere dingen aanbeland, gerafelde hemden, stukjes touw, gebarsten deksels van plastic broodtrommeltjes, strengen synthetisch materiaal dat op haar moest lijken. Ook weleens een lichaam, zoals vandaag.”

In de loop der tijd verandert de waarde van de lijken. In het begin van Samuels verblijf zijn de autoriteiten nog geïnteresseerd in het identificeren ervan, om tot een collectieve waarheidsvinding te komen en het land weer op te bouwen na een periode van dictatuur. “We moeten iedereen vinden die onder het dictatuur heeft geleden zodat we verder kunnen, als natie.” Maar al snel nadat de situatie weer rustig is geworden, verliezen de autoriteiten hun belangstelling. Gaan mensen weer hun eigen weg en vervaagt het collectieve geheugen.

De innerlijke strijd van Samuel

Het lichaam dat vandaag aanspoelt lijkt, in tegenstelling tot de voorgaande lichamen, nog te leven. Wat volgt is de innerlijke strijd van Samuel om deze man te verzorgen of aan zijn lot over te laten. 

Als hij terugkwam, hoopte hij, zou de man dood zijn

Nadat Samuel de vreemdeling op de bank van zijn huis heeft gelegd, raakt hij in paniek door de continue aanwezigheid van andermans ademhaling. “Zou het zo doorgaan? Deze adem, deze hartslag, deze jeugd, dit leven, die het huisje overnamen, in de vloer en muren drongen… als hij terugkwam, hoopte hij, zou de man dood zijn.” 

Samuel verzorgt hem wel, geeft hem eten, droge kleding, maar blijft wantrouwend. Dit wordt versterkt doordat de man een vreemdeling is en een andere taal spreekt. Wat betekent bijvoorbeeld de glimlach van de man? Of wat betekent het trekken van een mes: om te helpen bij het koken, of als bedreiging? 

Redding of conflict?

Karen Jennings wisselt Samuels innerlijke strijd af met zijn herinneringen aan het verleden, zijn gevangenschap en de periode daarna, waarin hij door niemand begrepen werd. De lezer volgt deze afwisselingen en krijgt een steeds dieper inzicht in de innerlijke wereld van Samuel. Hierdoor wordt de lezer steeds sterker heen en weer geslingerd tussen de mogelijkheid dat de vreemdeling Samuels redding uit de eenzaamheid wordt, of dat het uiteindelijk toch gaat leiden tot een conflict. 

Samuel is niet inherent goed of slecht

Een eiland is confronterend. Het is een allegorie waarin vreemdelingenhaat centraal staat. Het eiland staat symbool voor een stuk land dat al bewoond is en waarvan de bewoner moeite heeft ‘zijn’ land te delen met een vreemdeling. 

Het doet denk aan Hannah Arendt

Jennings schreef het boek om te “begrijpen welke invloed sociaal-politieke gebeurtenissen en de gevolgen daarvan op een individu kunnen hebben” (uit dit interview met Karen Jennings). Het boek is een experiment en protagonist Samuel een doodgewone man. Niet inherent goed of slecht. 

Juist dit gegeven maakt het voor de lezer confronterend, op dezelfde manier als Hannah Arendt’s verslag van de Eichmann-zaak indertijd confronterend was. Het zegt ons dat wij allen tot het goede en het slechte in staat zijn, ook als het gaat om de huidige vluchtelingenproblematiek.

Karen Jennings. Een Eiland. Cossee, Amsterdam, 2023. 208 blz. € 22,99.