“Een offer brengen voor vrijheid is zo oud als mensen. We zijn blijven geloven dat er een uitweg moest zijn uit zinloos lijden, verlies en wanhoop.” Op Goede Vrijdag een meditatie over slachtofferschap.

Het woord ‘slachtoffer’ roept het beeld op van een willoos object, aan zijn of haar lot overgelaten. Als we denken aan slachtoffers van de grote wereldoorlogen, zien we grote kerkhoven met lange fraai gevormde kruisenrijen, en kunnen onder de indruk raken van de grote aantallen. We denken aan gevechtshandelingen, de noodzaak van het gewapend conflict en de vaak als zinloos ervaren offers van jonge soldatenlevens. Toch hebben zij bewust de gevaren getrotseerd en kenden het risico. Zij wisten dat er geen andere weg meer was naar de vrijheid. Het beeld komt op van moedige mensen die goed wisten wat zij deden.

Ongehoord gebod

Vandaag zijn er uiteraard de slachtoffers van ongelukken, de recente vliegramp in de Franse Alpen als macaber voorbeeld van de absurditeit van het offer van deze levens. Politieke omstandigheden kunnen ongelukken veroorzaken met soms grote aantallen slachtoffers van wie de levens zinloos verloren gaan. Maar nog zovele anderen werden van hun leven beroofd om absurde redenen. “Gij zult niet doden” – in een land waar drugsbazen regeren een ongehoord gebod.

Terwijl in de tempel het paaslam geslacht werd, stierf Jezus een vreselijke dood

Slachtoffers kunnen ook vallen in de verborgen wereld van de intimiteit. Lijden kan onopgemerkt blijven, mensen kunnen jarenlang in kelders opgesloten zijn zonder dat iemand buiten het weet. Er is het onuitgesproken leed van mensen die monddood gemaakt werden, betrokken raakten in complotten die hen geen uitweg meer lieten. Psychisch leed kan onpeilbaar zijn en ongeneeslijk.

Uitweg

Het lam als slachtoffer is lang een symbool geweest van vrijheid die ontstond door het slachten ervan. Het offeren van iets dierbaars werd een markering op de weg naar een beloofd land, een nieuwe situatie waar bevrijding gevoeld kan worden. Een offer brengen voor vrijheid is zo oud als mensen. We zijn blijven geloven dat er een uitweg moest zijn uit zinloos lijden, verlies en wanhoop.

Het merkteken van Goede Vrijdag is het kruis, vaak zelfs drie kruisen. Jezus van Nazareth heeft zich opgeofferd, zijn leven gegeven voor zijn vrienden. Het had niet gehoeven, ware het niet dat er mensen waren die de waarachtigheid van zijn boodschap, getoond in zijn levensverhaal, niet aankonden. Jezus is het slachtoffer geworden van afgunst, van angst, van een machtsspel. Terwijl in de tempel het paaslam geslacht werd, stierf Hij een vreselijke dood die een echec leek.

Nieuwe dimensies

Maar Hij was niet mislukt. Zijn dood bleek niet zinloos. Het doet eerder denken aan de moed van de soldaat die een gewapend conflict ingaat omdat hij weet dat het niet anders kan. Onontkoombaar toonde Jezus met zijn levenswijze, dat leven meer is dan het menselijk lot. De liefde die baan brak door Hem laaide op, eens te meer door zijn dood. Dodende structuren waren doorbroken, nieuwe dimensies werden zichtbaar. Liefde zou voortaan onoverwinnelijk zijn, want de bron ervan was onkwetsbaar voor mensen. Dat inzicht heeft veel slachtoffers gesteund en energie gegeven.