Er is niet minder maar meer Europa nodig dat oprecht haar waarden uitleeft, betoogt Herman van Rompuy, oud-voorzitter van de Europese raad. Het Europese vredesproject moet daarom Oekraïne blijven steunen.

De uitslag van de komende Europese verkiezingen zal in de lijn liggen van de nationale verkiezingen in tal van lidstaten van de Unie. Men mag niet vergeten dat de EU in grote mate de som is van de lidstaten. De EU is geen abstract wezen dat volledig losstaat van de 27 samenlevingen die haar vormen. De problemen van de Unie zijn niet anders dan die van de natiestaten.

Onze beschaving is in ademnood

Onze samenlevingen, onze democratieën, ja onze beschaving is in ademnood. We vragen ons af waar we naar toe gaan. Sinds 2008 brengt elk jaar zijn crisis voort naar analogie van het gezegde:  ‘elke dag brengt zijn eigen leed mee’. Sinds dat jaar kennen we de bankencrisis, daarna die van de eurozone en van de economie, het besparingsbeleid dat daaruit voorvloeide, de vluchtelingencrisis van 2015-2016, het terrorisme, klimaatrampen van water en vuur, de pandemie, de Russische invasie in Oekraïne, de galopperende energieprijzen, de afschuwelijke oorlog in Gaza enz. Geen wonder dat er ontreddering en onzekerheid is. Wat is de volgende crisis? vragen velen zich af.

Elk leeft in zijn eigen wereldje

Deze stroom van problemen enten zich op een wereld getekend door individualisering. De digitalisering heeft ons nog meer op onszelf teruggeworpen. Elk leeft in zijn eigen wereldje. Wie afgesneden leeft, wordt wantrouwig tegenover anderen. Wantrouwen schept ontevredenheid, onverdraagzaamheid tegenover verschillen onder mensen, agressiviteit in woord en gedrag. Wantrouwen ten opzichte van elk gezag en van de politiek op alle niveaus van bestuur, inclusief het Europese. Dat wantrouwen wordt ook gevoed als blijkt dat mensen en instellingen anders blijken te zijn dan ze zich voordoen. Onnodig te zeggen wat het seksueel misbruik voor de Kerk heeft meegebracht.

Minder goed bestuurbaar

Velen willen verandering zonder goed te weten waarin. Elke verkiezing brengt meer radicalisering mee in het stemhokje maar het is ook een morele en spirituele crisis die verder gaat dan de politiek. Democratieën worden echter steeds minder goed bestuurbaar met zoveel partijen op een ogenblik dat er grote hervormingen nodig zijn in de economie, in de ecologie, in de welvaartsstaat. Maar die zijn vaak impopulair en een populist wil populair blijven. Mensen vragen resultaten van het beleid maar maken regeringen de facto machtelozer.

We hebben de afgelopen jaren vele moedige beslissingen genomen

In het Europees Parlement zal er nog steeds een ruime meerderheid van pro-Europeanen zijn. Er is nog steeds een zwijgzame meerderheid van mensen die inzien dat een land alleen de grote problemen van onze tijd niet meer aankan zoals klimaat, oorlog, de economische dreiging van China, illegale migratie enz. Maar als elk van de lidstaten intern zwak staat door de politieke versplintering stel ik de vraag: hoe kan Europa dan sterk staan? En toch hebben we de afgelopen jaren vele moedige beslissingen genomen in de EU zoals ten tijde van de pandemie, ten aanzien van Russisch gas, Oekraïne steunend op alle vlakken. Er is niet minder maar meer Europa nodig. Mocht Trump terugkeren, zullen we nog meer eigen verantwoordelijkheid moeten nemen.

Broederlijkheid en saamhorigheid

Maar in elk van onze landen moeten wij zoveel mogelijk antwoorden geven op de grote zorgen van onze tijd, moeten we werken aan meer ‘broederlijkheid’ en samenhorigheid onder mensen, ons niet opsluiten in verbittering. De meeste mensen deugen. Er zijn ook nog vele gematigde mensen die extremisme afwijzen. Ik hoop daarop. Hopen is een werkwoord.

Oekraïne vecht een ‘rechtvaardige oorlog’ uit

De EU is het antwoord geweest op de afschuwelijke eerste helft van de vorige eeuw. Het is een vredesproject. Hadden we tijdig gereageerd op het opkomend nazisme in de jaren dertig dan was ons veel leed bespaard gebleven. Die zwakheid mogen we nu niet herhalen ten opzichte van het Russisch gevaar. We moeten onze mede-Europeanen helpen om hun onafhankelijkheid en hun vrijheid te verdedigen. Dat hebben onze vaders en grootvaders ook moeten doen. Oekraïne vecht ‘een rechtvaardige oorlog’ uit, een begrip dat in de christelijke theologie goed bekend is. De Oekraïeners zwaaiden in 2013 op Maidan met de Europese vlag, niet met de witte vlag.

De Unie is van iedereen, van christenen en niet-christenen. Het is een Unie van waarden die hun diepe wortels in onze beschaving hebben, zeker in het christendom. Die waarden moeten christenen dan ook zelf beleven en belichamen, authentiek en geloofwaardig. We zegenen geen wapens zoals de Russische metropoliet maar we komen op voor de zwakkeren, in dit geval het arme Oekraïense volk met zijn tragische geschiedenis.

Foto door Benjamin Marder via Unsplash