Kunnen wij blind vertrouwen op de fiscus? En zo niet: waarom zouden we toch braaf belasting betalen?

Er is niet aan te ontkomen. Ook dit jaar valt er een belastingsbrief in de postbus. Het wondere is dat de meeste burgers meteen betalen, zonder morren. Dat is vroeger anders geweest. Toen Jezus zegde: “Geef aan de keizer wat de keizer toekomt…” wist hij dat de keizer zware belastingen eiste om met weelde te kunnen pronken en om wapengeweld te kunnen bekostigen. Geen wonder dat de mensen van toen de fiscus niet vertrouwden zodat die dikwijls met bruut geweld de centen moest ophalen waarop hij aanspraak maakte.

Belastingen betalen is een kwestie van welbegrepen eigenbelang geworden

Waarom is het nu zo anders geworden? Omdat wij voor onze bijdragen heel wat terugkrijgen? Dat was vroeger ook zo, maar in veel mindere mate. De keizer had geld nodig om de buitenlandse vijanden in toom te houden en om de binnenlandse publieke orde te handhaven, onder andere om handelsverkeer mogelijk te maken. Op die punten kon men de keizer toch een beetje vertrouwen. Daarop zinspeelde Jezus toen hij zich de munt met de beeltenis van de keizer liet tonen.

Zwart gat

In onze samenleving krijgen wij meer terug voor onze belastingen. Belastingen betalen is een kwestie van welbegrepen eigenbelang geworden. Maar ook in onze samenleving kan dat niet iedereen overtuigen. Geloven alle burgers dat hun centen worden aangewend zoals zij dat wensen? Ja, hun geld zal besteed worden aan onderwijs, aan gezondheidszorg, aan openbare werken enzovoort.

Maar welk aandeel zal er gaan naar onderwijs, naar gezondheidzorg, naar openbare werken? Kunnen zij allen met die verdeling instemmen? Wellicht niet. Het belastinggeld verdwijnt in een groot zwart gat, in de schatkist, en haast niemand weet in welke verhouding het over de verschillende uitgaven zal verdeeld worde. Van de burgers wordt een groot, een haast blind vertrouwen verwacht dat het goed besteed zal worden.

Rad voor ogen

Dat blind vertrouwen zou danig op de proef gesteld worden als de burgers zouden beseffen welke kneepjes de fiscus gebruikt om hun een rad voor de ogen te draaien. De fiscus zal zijn belasting niet enkel heffen op het inkomen van de burgers, wat het toepassen van progressieve tarieven mogelijk zou maken (een hoger percentage van het inkomen afromen naarmate het gaat om hogere inkomens, een principe waarover iedereen het eens is, op enkele rechtse stemmen na). Maar daarnaast zal hij zijn inkomsten ook betrekken uit sociale bijdragen om zo de burger de indruk te geven dat die voor hemzelf bestemd zijn, voor zijn pensioen bijvoorbeeld, en niet voor anderen.

De keizer was niet geheel te vertrouwen en de moderne fiscus ook niet

Hij zal nog verdere inkomsten halen uit het verbruik van goederen waar de tarieven veel minder progressief kunnen zijn, bijvoorbeeld waar het gaat om het verbruik van onmisbare goederen zoals brood en aardappelen. Bovendien kan hij die verbruiksbelasting stilletjes een enkel procentpunt optrekken zodat haast niemand het merkt. In het ergste geval volgt daarop een kortstondig gemopper, in het beste geval kraait er geen haan naar.

Risico’s

Nee, een blind vertrouwen is niet aan te bevelen. De keizer was niet geheel te vertrouwen en de moderne fiscus ook niet. Blind vertrouwen houdt grote risico’s in. Het brengt minder brave burgers in de verleiding om hun belastingen te ontwijken of zelfs te ontduiken. Als het gaat om grote bedragen, bijvoorbeeld om bedrijfsinkomsten, loont het de moeite om daarvoor gespecialiseerde juristen en boekhouders in te zetten.

Dat kost wat, maar brengt nog meer op. Wat één van de verklaringen is waarom de ongelijkheid tussen rijk en arm steeds groter wordt. Dat is een investering die belastingontwijkers en -ontduikers veel kan opbrengen op voorwaarde dat genoeg brave burgers ondertussen hun belastingen plichtsgetrouw blijven betalen. Als er veel sjoemelaars zijn, krijgen we Griekse toestanden. Als er weinig zijn, blijft het algemeen belang gewaarborgd.

Andere wang

Het blinde vertrouwen in de fiscus is geen christelijke deugd want het gesjoemel moet aangeklaagd en bestreden worden. Ondanks alles de belastingen trouw betalen is wel een christelijke deugd. Immers, een goede burger en zeker een christelijke goede burger moet het algemene belang blijven dienen, ook als anderen dat niet doen. Dat is een eigentijdse versie van het woord: “Als iemand u op de ene wang slaat, keer hem dan ook de andere toe.”

Informatie: nieuw boek

Van de auteur van dit artikel verscheen recent een nieuwe publicatie: Guido Dierickx, Religie als sociale constructie. Een menswetenschappelijke rondleiding. Uitgeverij Garant, ISBN 9789044133103, € 36,90. Meer informatie/bestellen: website uitgever.