In de Nieuwe Kerk in Amsterdam is momenteel onder meer een Romeinse kindersarcofaag te bezichtigen. De daarop afgebeelde taferelen vertellen wellicht méér dan Bijbelverhalen: ze leren ons iets over het overleden kind, zijn ouders en mogelijk zelfs over onszelf… Op Allerzielen een beeldmeditatie over rouw en troost.

Op de tentoonstelling ‘Rome. De Droom van keizer Constantijn’ in de Nieuwe Kerk in Amsterdam is een kindersarcofaag te zien van halverwege de vierde eeuw. Op de beeldwand van de sarcofaag staan Bijbelse scènes afgebeeld die kennelijk tot troost moesten dienen bij de dood van een jongetje van hooguit een jaar of tien. Toegegeven, deze afbeeldingen treffen we vaker aan op sarcofagen. Ze hebben iets sjabloonachtigs. Zelfs als dat het geval is, wordt daar alleen maar mee gezegd dat men geen onderscheid maakte tussen volwassenen en kinderen, als het ging om de afbeelding van troostverhalen.

Filosoofje

Toch geeft het besef dat de verhalen worden toegepast op een kind, een extra dimensie. De jongen is afgebeeld in het centrum van de bovenste regel. Als een klein filosoofje, met een boekrol in de linkerhand. Zo doet hij ook denken aan Jezus zelf.

Onder het portret is dan ook het kind Jezus afgebeeld op de schoot van zijn moeder. De drie wijzen komen het hulde brengen. Zagen de ouders in dat Jezuskind hun zoontje terug, wellicht nauwelijks de moederschoot ontgroeid? Of hoopten ze dat de jongen uit zijn boekrolletje zoveel wijsheid had opgedaan dat hij aan de andere kant van de dood als een soort vierde wijze hulde zou brengen aan Jezus en zijn moeder? En dat Maria hem onder haar hoede zou nemen, nu zij zelf niets meer voor hem konden doen? Vlak achter de wijzen staat Daniël tussen twee leeuwen. Hij gold in de begintijd van het christendom als voorafschaduwing van Christus’ opstanding uit de dood! Hoopten die ouders in de afbeelding van dat kleine Daniëlletje hun eigen jongen te herkennen?

Rechts van Daniël: scènes uit het boek Genesis. Adam en Eva aan weerszijden van de levensboom. Geen slang te zien. Paradijs. Daar zou de jongen – aan de andere kant van de dood – nu zijn. Rechts daarvan Abraham die op het punt staat zijn zoon Isaak te offeren, maar daar op het laatste moment van wordt afgehouden. Beeld van het geloof dat ook de jongen aan de dreiging mocht ontkomen. Zijn ziel zou in veiligheid worden gebracht, juist zoals – helemaal rechts – Noach de duif in de ark binnenhaalde. Of laat hij hem juist los om op te gaan naar een onbekende toekomst?

Op de bovenste regel rechts: de doortocht door de Rode Zee. We zien farao met paard en wagen ten onder gaan. Aan de overkant – nog verder naar rechts – staat Mozes die zijn staf in het water steekt, waardoor het water terugvloeit en alle gevaar te niet wordt gedaan. Naast hem Aäron. In hun gezelschap: een kleine jongen…! In veiligheid gebracht.

Uiterst links op de bovenste regel is Jezus’ intocht in Jeruzalem weergegeven. Gecombineerd met Zacheus in de boom. Of zou de jongen bij zijn leven graag in bomen geklommen zijn, en hopen zijn ouders dat hij zo Jezus mag verwelkomen in het hemelse Jeruzalem? Meteen daarnaast Jezus (met boekrol!) tussen twee mannen en vóór zich de zes kruiken van het wijnwonder in Kana. Dronken jonge kinderen in de vierde eeuw al wijn? Vermoedelijk wel. Wellicht hebben die ouders gedacht dat het in het hiernamaals in ieder geval geen kwaad kon, en dat hun jongen van harte een zoete roes gegund was.

Op de regel daaronder: een aantal scènes uit het leven van Petrus. Helemaal rechts zijn verloochening, getuige de haan voor zijn voeten. Vervolgens zijn verdriet (hand aan zijn oog) en zijn gebed (armen gespreid), zijn arrestatie tussen twee soldaten. Helemaal links slaat Petrus als een tweede Mozes water uit de rots. Petrus was de patroonheilige van Rome. Misschien dat er daarom taferelen uit zijn leven moesten worden afgebeeld. In ieder geval kwamen deze scènes vaker voor op sarcofagen. Of was er toch van alles gebeurd in het leven van het kind of van zijn ouders, waardoor het nodig was de zonde van Petrus, zijn vergeving en dat hij bron van levend water was geworden, in herinnering te roepen?

En ik?

Ik keer in mijzelf, en denk terug aan dierbare overledenen; misschien wel een kind. Welke Bijbelse troostafbeeldingen zou ik gekozen hebben voor die overledene? En als ik straks zelf de afbeeldingen mocht kiezen bij mijn eigen overlijden?

Informatie

Details afbeelding: Front van een kindersarcofaag met twee registers, Rome, 325–50 (?), Marmer, 40 × 115 cm. Rome, Musei Vaticani, Museo Pio Cristiano.

De tentoonstelling Rome. De droom van keizer Constantijn is nog t/m 7 februari 2016 te bezichtigen in De Nieuwe Kerk Amsterdam. Binnenkort verschijnt op Ignis een uitgebreidere bespreking van deze tentoonstelling. Meer informatie: Website De Nieuwe Kerk.