Na de wanhoop en de euforie van het Brexit-referendum, maken de Britten de balans op. Welke lessen zijn er te trekken?

Een vreemde zomer was het hier in Groot-Brittannië na het referendum. Gejubel bij 52 procent en wanhoop bij 48 procent, verwarring op de markten, een dramatische val van het Britse pond. Maar vervolgens keerde de rust terug en begonnen we in te zien dat er niet erg veel veranderd was. Het toerisme floreerde, de uivoer veerde op (beide weliswaar dankzij het zwakke pond) en de bouwsector is niet ingestort.

Een enkeling heeft spijt, velen zien zich in hun gelijk bevestigd

Voor vele ‘leavers’ toont dit aan dat de vreeswekkende argumenten van de ‘remainers’ ongegrond waren. Voortaan zal Britain opbloeien, bevrijd van ketens, open voor een grotere wereld dan Europa, in de geest van de vrijbuiters van weleer. Waarop de remainers antwoorden dat hun voorspelling van economisch onheil pas juist zal blijken na enkele jaren.

Motivatie

Maar bekijken we de publieke opinie van wat meer nabij. Een groep leavers zou ‘out’ gestemd hebben als een protest tegen de regering. Het feitelijke resultaat hadden zij niet verwacht en sommigen van hen zouden hun stem nu graag overdoen en omkeren. Een andere groep zou ‘out’ hebben gestemd als protest tegen de ontmenselijkende globale economische krachten die vertegenwoordigd en gekanaliseerd worden door de EU. Omdat hun stem die krachten heeft afgeblokt, blijven zij vrede nemen met de uitslag.

Een grotere groep zou gestemd hebben tegen de participatie aan een instelling die zij zien als ondoorzichtig, ondemocratisch, inefficiënt en dus hun steun onwaardig. Ook de mening van deze mensen zal niet gewijzigd zijn. Een aantal zakenlui stemden voor ‘leave’ omdat zij een kans zagen tot uitbreiding als eenmaal de beperkingen van de Europese regelgeving zouden wegvallen. Dan zouden zij ook nieuwe handelsmogelijkheden krijgen. Hun reactie op de uitslag is er een van verrukking en vertrouwen.

Ironie

Voor vele mensen, vooral in de armere streken buiten Londen, waar vele industrieën verloren zijn gegaan, spelen andere overwegingen mee. Sommigen hebben het gevoel dat dit de eerste stemming in hun leven was met een tastbaar gevolg. Zij zijn blij en trots met het resultaat. Hun overwegingen verschillen echter.

Velen hebben gestemd voor dingen die hun belangrijker leken dan geld

De bewering dat de EU voor hen niets had gedaan was, o ironie, vaak te horen in streken die aanzienlijke steun van de EU genoten hadden. Als de EU voorspoed had gebracht voor allen, waarom hadden zij dat niet ervaren? Een rechtmatige vraag. Het correcte antwoord was dat dit te wijten was aan het soberheidbeleid van de regering. Allicht was het niet goed voor de Europese zaak dat haar pleitbezorgers te vinden waren onder de voorstanders van dat beleid.

Migranten

Een ander strijdpunt betrof de lasten (sommige reëel, andere imaginair) die de immigranten legden op de lokale gemeenschappen. Het hoeft geen betoog dat de zorg om die lasten niet beperkt is gebleven tot gemeenschappen met meer armoede of met een hoger aantal migranten. Een andere zorg, die ten minste in Engeland en Wales boven de economische zorgen uitsteeg, kwam vanuit een buikgevoel en streefde naar het terugwinnen van de Britse identiteit en status uit de handen van een gezichtsloze continentale technocratie. Het leave-kamp slaagde erin de grote Engelse verhalen aan te boren over onze betrekkingen met het continent die teruggaan tot de dagen van de Spaanse Armada.

Opmerkelijk is dat de economische argumenten van het remain-kamp weliswaar algemeen aanvaard werden maar toch weinig gewicht in de schaal wierpen voor de meeste aanhangers van het leave-kamp. Velen hebben gestemd voor dingen die hun belangrijker leken dan geld. Na enig tijd zal er weliswaar een economische klap te voelen zijn. Maar die klap op korte en middellange termijn, zo denken zij, zal niet opwegen tegen de mogelijkheid om onze eigen lotsbestemming in handen te nemen in het belang van onze kinderen.

Agressie

Een meer duistere onderstroom was de toename van racistische agressie, verbale en fysieke, tijdens de zomermaanden. Die bereikte onlangs een dieptepunt met de dood van twee Polen in een stadje in Essex. Het referendum werd beslecht op basis van percepties (schaamteloos en onverantwoordelijk gemanipuleerd door leden van het leave-kamp), evenzeer als op basis van feiten.

De bezorgdheid van de ‘remainers’ is reëel

Bij sommigen heeft het succes van ‘leave’ een vijandelijkheid gerechtvaardigd tegen iedereen op wie het etiket ‘migrant’ gekleefd kon worden. Met weinig gevoel voor logica of menselijkheid: werkend of werkeloos, recente vluchteling of lid van de tweede generatie inwijkelingen, Europeaan of niet-Europeaan.

Remain-kamp

En wat met de remainers? Sommigen verzoenen zich voorzichtig met het vooruitzicht op een leven buiten de EU. Petities en protesten blijven echter aanhouden, want hun bezorgdheid is reëel. Jonge, Europees gezinde mensen zien hun toekomstdromen in gevaar komen. Aan sommige sectoren van de universitaire en van de zakenwereld dreigt de verwijdering van Europa een onmiskenbare en langdurige schade toe te brengen. In Schotland kan het parlement terecht de eis stellen om de vraag naar onafhankelijkheid opnieuw op de agenda te zetten. En in Noord-Ierland zijn grote inspanningen nodig om de vrees te dempen voor de terugkeer van de spanningen van voor het Good Friday-akkoord (dat mede door de bemiddeling van de EU tot stand kwam).

Daarnaast en daarboven blijven de remainers achter met een gevoel van verlies, omgekeerd evenredig aan de herwonnen nationale trots van de leavers. Een Europese identiteit, waarvan we genoten en die goed aansloot bij onze manier van Brit zijn, werd ons ontnomen door lieden die daar geen aanvoelen voor hadden.

Lot in handen

Voor zowel leavers als remainers is het enige vaste gegeven dat niemand echt weet wat de Brexit zal inhouden. De drie leiders die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering ervan hebben verschillende en veranderlijke agenda’s.

Misschien zal de eerste betekenis van de Brexit een heilzame les zijn: dat in de 21ste eeuw ‘het lot in handen nemen’ niet enkel betekent ‘in eigen handen nemen’ maar ook in de handen laten nemen door de overige 6940 miljoen mensen op onze planeet.

Vertaling: Guido Dierickx SJ.