webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Bij een historische reis naar Zweden haalde paus Franciscus de banden aan tussen katholieken en lutheranen. Voorafgaand aan de reis gaf hij een uitgebreid interview aan een Zweeds jezuïetentijdschrift. Enkele markante passages uit dat interview.
Paus Franciscus: “Nu u me vraagt wat de katholieke kerk zou kunnen leren van de lutherse traditie, komen er twee begrippen bij mij naar boven: ‘hervorming’ en ‘Heilige Schrift.’ In het begin was de inzet van Luther vooral dynamisch. Het was een oproep tot een brede kerkelijke hervormings- en vernieuwingsbeweging in een voor de Kerk heel zware tijd. Luther zocht heel serieus naar een oplossing voor een complexe situatie.
“We moeten ons niet als sektes tegenover elkaar opstellen”
Maar later leidde deze oproep tot een nieuwe statische situatie: een feitelijk scheiding, ook vanwege de politieke situatie, waarin de godsdienst van de heerser die van de onderdanen bepaalde. Toch was Luthers oorspronkelijke inzet voor een heel breed kerkelijk hervormingsproces van fundamenteel belang; de Kerk heeft immers doorlopend hervorming nodig, zoals de vroegchristelijke kerkvader Augustinus al heeft gesteld.”
“Het tweede begrip is ‘Heilige Schrift’. Luther zette een belangrijke stap voorwaarts door het Woord van God in de handen van elke mens te leggen. Elke gelovige zou zelf de heilige Schrift moeten kunnen lezen.
Hervorming en Heilige Schrift, twee kernbegrippen die we kunnen uitdiepen met behulp van de lutherse traditie. De behoefte aan hervorming was ook een van de kernthema’s die aan de orde kwamen op onze gezamenlijke bijeenkomsten voorafgaand aan het conclaaf van de pauskeuze.”
“In onze dagen staat de vraag naar het herstel van de eenheid tussen christenen centraal. Natuurlijk moeten de theologen doorgaan met de onderlinge dialoog en met serieuze studies over de geschilpunten. Er zijn hier al duidelijke resultaten bereikt, met name in het grote oecumenische document over het voor de protestanten zo dierbare theologische begrip ‘rechtvaardiging’. Dat was een grote stap vooruit. Maar ik besef dat het niet gemakkelijk is om theologisch verder voort te gaan: belangrijke theologische begrippen worden toch heel verschillend begrepen.
“De enige die nooit een fout maakt in de oecumene is de duivel”
In mijn gesprek met patriarch Bartholomeus van Constantinopel heb ik hem gevraagd of het waar was wat verteld wordt over zijn voorganger patriarch Athenagoras. Deze zou tegen paus Paulus VI hebben gezegd: ‘Laten wij met zijn tweeën verder de problemen oplossen. Dan sturen we alle theologen samen naar een afgelegen eiland. Daar kunnen ze dan onder elkaar eindeloos verder discussiëren’. Hij zei me dat het wel degelijk klopte. Maar toch: de theologische dialoog moet voortgang vinden, ook al zal die niet gemakkelijk zijn.”
“Persoonlijk geloof ik, dat de inzet voor de eenheid van de kerken zich nu vooral moet gaan richten op gezamenlijk gebed en op een gezamenlijke inzet voor de werken van barmhartigheid: hulp aan de zieken, de armen, de gevangenen… Een gezamenlijke inzet is een belangrijke en effectieve vorm van dialoog.
Ik denk ook aan opvoeding en vorming. Ook op deze terreinen moeten we samenwerken en ons niet als sektes tegenover elkaar opstellen. Wat we steeds voor ogen moeten houden is: elkaar zieltjes afsnoepen op kerkelijk terrein is een zonde. Benedictus XVI zei ons al dat de Kerk niet groeit door zieltjeswinnerij, maar veeleer door onze aantrekkingskracht voor mensen. Zieltjeswinnerij is een zondige houding: je verlaagt de Kerk daarmee tot een gewone organisatie. Samen spreken, bidden en werken, dat is de weg die we moeten gaan.. We moeten ook niet te bang zijn: de enige die nooit een fout maakt in de oecumene is de duivel.”
“Als in onze tijd christenen vervolgd en vermoord worden, dan is dat omdat ze christenen zijn, niet omdat ze lutheraan, calvinist, anglicaan, katholiek of orthodox zijn. Het is een vorm van oecumene waarin we elkaar vinden in het martelaarschap: een oecumene van het bloed. Een priester uit Hamburg vertelde me over de martelaren die door Hitler werden terechtgesteld, omdat ze catechismusles gaven. Na de eerste twee, die katholiek waren, kwam er een lutheraan, die om dezelfde reden werd terechtgesteld. Het bloed van deze drie martelaren vloeide samen. De priester vertelde me dat hij de verering van de twee katholieken niet kon bevorderen zonder ook de lutheraan erbij te betrekken. Ze waren immers verbonden door hun bloed.
“Ook vandaag worden christenen van alle gezindten gezamenlijk om hun geloof vermoord”
Ik herinner me ook dat Paulus VI al in 1964 in Oeganda de eenheid van de plaatselijke katholieke en anglicaanse martelaren benadrukte. Aan die preek moest ik terugdenken, toen ik zelf Oeganda bezocht. Ook vandaag gebeurt het nog: katholieke en orthodoxe koptische christenen werden gezamenlijk vermoord in Libië. In onze inzet voor de eenheid van de christenen staat dit ons te doen: samen bidden, ons samen inzetten en samen ons verdiepen in deze oecumene in het bloed.”
Het volledige interview verscheen in het Zweedse tijdschrift Signum en het Italiaanse tijdschrift La Civiltà Cattolica. Een Engelse werkvertaling is hier (PDF) te vinden. Vertaling & bewerking voor Ignis: Jan Peters SJ.
