In het kader van de gebedsweek voor de eenheid van de christenen vond in de Nijmeegse Cenakelkerk op vrijdag 21 januari een vesperdienst plaats. Het was de grote vespers van de Russisch-Orthodoxe kerk, maar dan wel in een kerk waar de restauratie juist gereedgekomen is. Het was een symfonie van klank, kleur en liturgie in een gebouw dat weer straalt als nieuw.

Aartspriester Sergi Merks was de voorganger en gaf vooraf enig inzicht in de tijdloze liturgie van de Russisch-Orthodoxe kerk. We werden uitgenodigd te staan tijdens deze vespers, omdat “je lichaam ook moet uiten wat je geest doet: bidden”. De voortreffelijke samenzang van deze voorganger met het Nij­meegs Byzantijns koor voerde ons mee in een sfeer van gebed die extra dimensies kreeg door de plaats van samenkomst: de Cenakelkerk op de Heilig Landstichting uit 1911. De honderdste verjaardag van de kerk ging gepaard met een ingrijpende restauratie van dit rijksmonument, gebouwd door architect Jan Stuyt en beschilderd door Piet Gerrits.

Het ontwerp van de Cenakelkerk is geïnspireerd op bezoeken in het Heilig Land van Stuyt en Gerrits in 1903. Het interieur heeft veel byzantijnse trekken, zoals het eveneens gerestaureerde mozaïek in de apsis en is daarom zeer geschikt voor de viering van de byzantijnse vespers. Het bleek een uitste­kende plaats om als christenen in Nijmegen samen te komen en te bidden voor de eenheid – even aan de tijd en de problemen van de christelijke kerken ontheven.

Het initiatief lag bij de Raad van Kerken van Nijmegen en omgeving, waar ook deken Jan Stuyt SJ deel van uitmaakt. Als kleinzoon van de architect volgde hij de restauratie van nabij: “Ik sprak met een restauratrice en een technicus over de voortgang, ze leken me nog geen 25 jaar. Met enthousiasme
praatten ze over het oude gebouw, de voorzieningen voor licht en lucht, de steigers en de bekabeling, de kleuren en de gebruikte verf. Mineraalverf is het, van Keim; verf die ‘ademt’, al meer dan een eeuw een begrip in de kerkdecoratie.”

De feeërieke sfeer, waar ook de nieuwe belichting aan bijdraagt, brengt je als het ware honderd jaar terug in de tijd. Je bent weer waar het begon, de inspiratie van die dagen toen de Heilig Landstichting werd gebouwd als inspiratiebron voor gelovigen. Stuyt: “Ik weet ondertussen niet goed wat ik
moet denken van de originele kleuren die we nu weer zien op de binnenmuren van de Cenakelkerk: het patina is eraf, de floers is weg – wat ik zie associeer ik eerder met harde kleuren uit een doos met kleurpotloden dan zachte tinten van waterverf of fresco’s. Het plezier van het schilderen zie
je er aan af, de bedoeling om te onderwijzen eveneens. Het ontroert me wanneer het naïeve tekeningen zijn. Ik voel me er – nog meer – door verwant aan de makers die hun geloof door wilden geven door bijbelse taferelen en bijbelse teksten. Het is één grote les uit de Schrift, tot op de effen
buitenmuren van de kerk waar bijbelteksten in reliëf zijn aangebracht.”

De orthodoxe liturgie lijkt zich van de voortschrijdende tijd niets aan te trekken. Zij is tijdloos geworden; misschien zal dat ook gaan gelden voor de Cenakelkerk.

Tekst & foto’s: Ben Frie SJ

In het Architectuurcentrum Nijmegen is van 26 januari t/m 27 maart een tentoonstelling te zien rond het werk van architect Jan Stuyt. Zie voor meer informatie: www.architectuurcentrumnijmegen.nl