Nikolaas Sintobin SJ las alle romans van Michel Houellebecq, de spraakmakende Franse schrijver. Hij typeert doeltreffend de rode draad van diens striemende (maatschappij)kritiek.

Een volledige patstelling. Dat is het eindpunt van elk van de romans van Michel Houellebecq (pseudoniem van Michel Thomas, 1956, La Réunion), een van de meest vertaalde hedendaagse Franse schrijvers. Vlotte pen. Meedogenloze maatschappij – en cultuurkritiek. Haarscherpe karakterschetsen die storend herkenbaar zijn. Geen taboe blijft overeind. Alle heilige huisjes van het Westen, hip of niet, moeten eraan geloven. Happy word je niet van het lezen van zijn boeken. Ze zetten wel aan tot nadenken.

Leven in totale leegte

De personages van Houellebecq zijn meestal goed opgeleide middenklassefiguren. Ze hebben heel wat mogelijkheden om een vervullend bestaan uit te bouwen. De lezer komt er snel achter dat ze leven in totale leegte. Relationeel, professioneel en existentieel is het armoe en zinloosheid troef.

Happy word je niet van het lezen van zijn boeken. Ze zetten wel aan tot nadenken.

Houellebecq geeft de indruk een verwachting te hebben naar de religieuze dimensie van het menselijk bestaan. Ook hier is het enkel frustratie. Het antwoord dat het hedendaagse christendom biedt is niet geloofwaardig. Houellebecq zou het graag anders hebben. De christenen die hij ten tonele voert, lijken echter even vermoeid en uitgeblust als de Westerse cultuur in het algemeen.

Geen enkele godsdienst komt in de buurt van een antwoord

In de islam heeft hij het helemaal niet gezien. Aan ‘de meest verwerpelijke van alle godsdiensten’ verwijt hij in het bijzonder een gewelddadig, ja zelfs oorlogszuchtig karakter. Van de moderne religieuze new age industrie maakt hij net zo goed genadeloos brandhout. In het bijzonder klaagt hij de manipulatie en het geldhonger van de moderne sectes aan.

Het beeld dat hij schetst van de artistieke productie is even vernietigend: inhoudsloos en puur commercieel. Zowel de ‘kunstenaars’ als de handelaars en critici lijken er volstrekt lak aan te hebben of de kunstproductie ook maar enige betekenis of zin heeft.

De wanhopige jacht op het orgasme

Zijn striemende aanklachten zijn niet ideologisch gekleurd. Houellebecq pretendeert niet een alternatief te hebben. Ik lees er eerder een uitschreeuwen in van de pijn van een mens die opgroeide tijdens de seksuele revolutie en die het als zijn taak ziet om de leugens en de illusies van de Westerse cultuur aan de kaak te stellen.

De christenen die hij ten tonele voert, lijken echter even vermoeid en uitgeblust als de Westerse cultuur in het algemeen.

Vermits er geen alternatief lijkt te zijn, is het niet vreemd dat veel personages zich te buiten gaan aan overmatig drankgebruik. Een ander, even teleurstellend, vluchtpad is dat van de wanhopige jacht op het orgasme. Houellebecq beschrijft het seksueel leven van veel van zijn generatiegenoten op rauwe maar verhelderende wijze. Hij toont hoe de pornografie een ‘normaal’ seksueel leven bemoeilijkt. Ook hoe uitzichtloos het seksueel perspectief wordt voor man én vrouw, eens het hoogtepunt van hun fysieke kracht en schoonheid voorbij is.

Zelfs het verlangen naar liefde ontbreekt

Hoeft het gezegd, liefde komt er nauwelijks aan te pas. Zelfs het verlangen ernaar lijkt te ontbreken. Het is een ervaring die voor de meesten onbekend is. In de roman Platform is deze impasse de rode draad van het intrige. De enige oplossing lijkt een nauwelijks verdoezelde integratie van het internationale sekstourisme in de mainstream vakantie-industrie. Met het stilzwijgend goedkeuren van het establishment.

Dit maakt dat het beeld dat hij schetst van het Westen zowel overtrokken en reducerend is als herkenbaar en confronterend.

Overdrijft Houellecq? Ja en neen. Hij beschrijft een subcultuur. Preciezer, hij vergroot bepaalde maatschappelijke en culturele tendenzen uit, waaraan we allen schatplichtig zijn. Dit maakt dat het beeld dat hij schetst van het Westen zowel overtrokken en reducerend is als herkenbaar en confronterend. Het illustreert hoe een losgeslagen liberalisme en een anonieme globalisering de mens niet bevrijdt maar, in tegendeel, opsluit in zijn primitieve driften. Met volledige eenzaamheid tot gevolg. Zo brutaal en nihilistisch als de boeken van Houellebecq kunnen lijken, uiteindelijk zijn ze een dramatisch pleidooi voor respect voor de kwetsbare Westerse beschaving.

Dit artikel verscheen in 2017 op Ignis webmagazine.

Belangrijkste romans van Michel Houellebecq

Extension du domaine de la lutte (1994), De wereld als markt en strijd (2000)
Les Particules élémentaires (1998), Elementaire deeltjes (1999)
Plateforme (2001), Platform. Midden in de wereld (2002)
La possibilité d’une île (2005),  Mogelijkheid van een eiland (2005)
La carte et le territoire (2010), De kaart en het gebied (2011)
Soumission (2015), Onderworpen (2015)