webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
De elite is springlevend. In de ene filmzaal eet men volop popcorn, in een andere is zoiets ondenkbaar. En dat elitaire is best prettig, vindt Guido Dierickx.
Geestesgenoten zijn geneigd elkaar op te zoeken. Ze vormen netwerken en verenigingen om samen eigen gevoeligheden en waarden meer ruimte te geven in hun sociale leven. Daarbij kunnen ze tegenwoordig steunen op media zoals (in alle bescheidenheid) dit webmagazine. Dat pleegt onder andere goede boeken en films aan te bevelen.
Maar meteen merk je de keerzijde van de medaille. Zo worden vele andere boeken en films verzwegen. Dat betekent dat Ignis zijn lezers aanmoedigt om zich bij een culturele minderheid te voegen. Bij een elite. En om zich af te zonderen van de normale culturele meerderheid, van de dominante publieke opinie. Is dat te verantwoorden?
Even verduidelijken. Onze website heeft zich lovend uitgelaten over de film Silence van Martin Scorsese. Dat was te verwachten. De film gaat over diepreligieuze vragen en heeft bovendien jezuïeten als hoofdpersonages. Maar Silence stelt vragen die vele mensen liever uit de weg gaan en is slechts één van vele films die naar de gunst van het publiek dingen.
En om zich af te zonderen van de normale culturele meerderheid, van de dominante publieke opinie. Is dat te verantwoorden?
Zo krijgt onze lezer een vertekend beeld van de volledige filmproductie. Eigenlijk zou hij de oefening moeten doen om naar alle films te gaan kijken die gedurende één maand in de zalen vertoond worden. Dan zou hij een idee krijgen van de films die andere mensen weten te lokken en zou hij beter beseffen tot welk abnormaal publiek, tot welke elite hij behoort. Met alle excuses voor het waardeoordeel verbonden aan het woord elite.
Tot een elite behoren, houdt risico’s in. In het ergste geval is het leven als goudvissen in een aquarium die elkaar steeds weer voorhouden dat het een privilege is goudvis te zijn. Maar contact en wrijvingen met de buitenwereld zijn niet te vermijden. Bevestiging naar binnen toe, wrijvingen naar buiten toe. Als je in mijn stad medeburgers aanspreekt in het elitaire Algemeen Beschaafd Nederlands, loop je het risico bekeken te worden als een arrogante vertegenwoordiger van een elitaire hogere cultuur of, erger nog, als een Hollander.
Aansluiten bij een culturele elite gaat niet vanzelf. Het is abnormaal en moet aangeleerd worden. Waarmee niet gezegd is dat alle abnormale cultuur elitair is, maar wel dat alle elitaire cultuur abnormaal is.
Eenmaal aangeleerd kan die elitaire cultuur best prettig zijn. In de conversatie woorden gebruiken die anderen ijlings naar het woordenboek doen grijpen. Gesprekspartners er discreet op wijzen dat Karel de Grote en Keizer Karel V niet dezelfde en zelfs geen tijdgenoten waren. Elitair zijn is echter per definitie een eigenschap van een minderheid en dat vraagt een prijs, de prijs om zijn culturele distinctie hoog te houden tegen de macht van de normale meerderheid in. De prijs om op de radio eerst naar de reclame voor normale mensen te moeten luisteren en pas daarna naar de nieuwsberichten die helaas ook vermengd worden met normale trivialiteiten.
Gelukkig kan wie boven de normale cultuur van de samenleving wil uitstijgen, rekenen op de steun van sponsors, bijvoorbeeld van de overheid. In het onderwijs krijgen jongeren culturele denkbeelden en waarden voorgesteld die ze in hun milieu van afkomst normaal niet meekrijgen.
De prijs om op de radio eerst naar de reclame voor normale mensen te moeten luisteren
Het onderwijs kan en wil jongeren cultureel hogerop helpen – kan ze bijvoorbeeld het beste van de literatuur leren smaken en afhelpen van de bekoring van stationsromannetjes. Dat kan pijnlijke neveneffecten hebben. Jongeren die het beter menen te weten dan hun ouders. Die zich vervreemd voelen van de normale cultuur van de samenleving.
Dat leidt tot wrevel. In ons grote bioscoopcomplex wordt het publiek verzocht geen popcorn mee te brengen in die zalen waar een verfilmde opera wordt vertoond. Wat gaat er om in de hoofden als de bezoekers zonder popcorn de bezoekers met popcorn kruisen? Minder onschuldig wordt het als gelovigen in het publiek symbolen van hun abnormale en ‘elitaire’ geloofsgemeenschap willen dragen. Want cultureel normale mensen zijn niet minder onverdraagzaam dan de abnormale, ze zijn dikwijls niet opgezet met de cultuurkritiek die uitgaat van bepaalde elites en ze genieten van de macht van de meerderheid.
Daarom verdienen die elites onze bescherming. Zijn ze soms onuitstaanbaar? Sluit er dan bij aan. Dat kan want er bestaan verschillende van die elites. Wie zich niet thuis voelt bij de ene kan een onderkomen vinden bij een andere. ‘Doe eens abnormaal’ moet luider klinken dan ‘doe eens normaal’.
