Van 22 tot 26 september was paus Benedictus XVI op bezoek in Duitsland. De Duitse jezuïet Bernd Hagenkord maakt een eerste balans op: het bezoek zal nog enige tijd nazinderen, ook al ging de paus nauwelijks in op actuele zaken als misbruik en kerkpolitiek.

Vanaf de eerste dag, als bondspresident Wulff Benedictus XVI ontvangt en meer pastorale barmhartigheid vraagt voor gescheiden mensen die opnieuw getrouwd zijn – een groep waartoe de president zelf behoort – is er die spanning: nu zal hij toch de belangrijke antwoorden geven. Het illustreert de hoge verwachtingen aan dit bezoek, terwijl de paus van zijn kant uitdrukkelijk koos om het geloof als thema de meeste aandacht te geven.

De rede voor de Duitse bondsdag was heel filosofisch, soms abstract. “Waar liggen de ankers van wetten en rechtspraak? Het recht moet de macht in bedwang houden, anders zou er een onrechtstaat ontstaan.” De Groenen waren opgetogen over de indirecte steun aan hun adres, omdat zij gevoelig maken voor de hartslag van de planeet – zo meende de paus. Hij pleitte ervoor dat een wijs milieubeleid het wint van het zuivere functionele denken over de beschikbare middelen en grondstoffen. Ik volgde de toespraak in het Olympiastadion, waar de mis gevierd zou worden en waar de rede op grote schermen gevolgd kon worden. Je kon een speld horen vallen. Men was werkelijk benieuwd naar wat de paus Duitsland was komen zeggen.

Oecumene

Bij zijn ontmoetingen met joden en moslims spreekt de paus telkens groot respect uit voor andere godsdiensten. Zijn uitspraak dat “het heil van de joden komt” is theologisch van grote betekenis. In de achttien toespraken is misschien de aandacht voor moslims wat bescheiden gebleven, dat wel.

Teleurstelling in de oecumenische beweging: men had meer toenadering en openheid verwacht. Misschien was dat teveel verwachting in een oecumenische situatie die in Duitsland anders is dan elders. De paus benadrukte wel de gemeenschappelijke grondslag: eenheid moet groeien uit ons geloof. “Dat kun je niet met een besluit veranderen, dat vergt een pijnlijk groeiproces.”

In Erfurt heeft de paus de christenen geprezen die ook in de tijd van de DDR trouw bleven aan hun belijdenis, zo moeilijk als dat soms was in hun privé-leven. De paus verbreedde de lof naar allen toe, die vandaag ook onder moeilijke omstandigheden christen willen blijven. Het geloof kan in gevaar gebracht worden, niet alleen in situaties van dictatuur. Dat is geen geschiedenis, maar actualiteit.

Klerikalisme

Bij zijn ontmoeting met seminaristen was opmerkelijk dat de paus bij zijn uitspraak “Wij zijn kerk” een toelichting gaf die er niet om loog: “Schat jezelf niet zo hoog in.” Het was te verstaan als een waarschuwing tegen klerikalisme. Of je leek bent of tot de clerus behoort, voor allen geldt dat het gaat om het geloof en de realisering daarvan. In principe was het zijn thema voor het hele pausbezoek: hij wilde over God spreken en dat als belangrijkste naar voren halen. Hij vond dat belangrijker dan bepaalde thema’s die steeds terugkeren, maar wel in de openbare belangstelling hoog scoren.

Een voorbeeld daarvan en een wat ongelukkige manier om dat toch ter sprake te brengen was de ontmoeting met jongeren. Voorafgaand aan de komst van de paus was hen gevraagd om met opheffen van rode of groene ballonnen hun mening te geven over de (grotere) rol van vrouwen in de katholieke kerk, dat homoseksualiteit geen zonde is en meer kerkpolitieke thema’s. Het was in tegenspraak met de sfeer van de ontmoeting, die onder meer met een lichtceremonie het engagement van de jongeren toonde, hetgeen de paus in hen bevestigde: “Wat jullie doen is goed; blijf die kracht vasthouden.”

Vertaling en bewerking: Ben Frie SJ.