webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Paulus benaderen als filosoof, niet als theoloog, daar begon Heidegger mee. Een aantal Europese denkers volgden dat spoor. In Het uitschot en de geest legt Gert-Jan van der Heiden uit waar hun filosofische discussies over gaan.
Dat theologen zich verdiepen in de brieven van Paulus zal ons niet verwonderen. Daar vinden we toch de oudste theologische doordenking van het christelijk geloof. Maar hedendaagse filosofen, niet-gelovige Europese denkers, wat zouden die in deze brieven kunnen zoeken?
Toch zijn zij er, al zullen hun namen ons niet steeds bekend voorkomen: Badiou, Taubes, Agamben, Žižek… Maar ook Heidegger hoort (als de eerste) in dit rijtje. Wat beweegt hen om diepgaand studie te maken van de gedachtenwereld van Paulus?
De Nijmeegse hoogleraar Gert-Jan van der Heiden heeft hierover een boeiende studie geschreven. De klassieke Griekse filosofie staat in onze dagen weer in de belangstelling en het denken van Paulus is hiermee sterk verweven. Maar er is meer: Paulus gebruikt een aantal grondbegrippen – zoals in de titel van dit boek: het uitschot en de geest – die prikkelen tot reflectie. Dat hij in zijn brieven – vooral de Romeinenbrief en de eerste brief aan de Korintiërs – veel gedachten neerlegt, maar ze niet systematisch en in onderling verband uitwerkt, schept voor moderne filosofen de opening om een eigen kleur te geven aan hun conclusies.
De Nijmeegse hoogleraar Gert-Jan van der Heiden heeft hierover een boeiende studie geschreven.
Uit het werk van deze filosofen blijkt dat Paulus op verschillende manieren te interpreteren is. Was hij een dualist (de wereld van de geest tegenover de wereld van het vlees), een universalist (die alle verschillen, ook tussen joden en heidenen overstijgt) of is voor hem de nieuwe wereld na de wederkomst van Christus de enig ware? Zijn teksten zijn zelfs gebruikt om de ideologie van het Duitse nazisme te onderbouwen.
Van der Heiden beschrijft deze grondbegrippen van Paulus en de manier waarop de filosofen – ook in onderlinge discussie – daarmee omgaan. Dat ook het begrip van de wet en het karakter van de nieuwe christelijke gemeenschap veel aandacht krijgen, ligt op basis van de inhoud van de brieven voor de hand.
Hij plaatst de vermelde filosofen en hun aandacht voor Paulus’ brieven in een bredere cultuurhistorische en filosofische context
Het uitschot en de geest is geen gemakkelijk boek geworden, zeker niet voor de niet filosofisch onderlegde lezer. Maar de auteur opent met een boeiende, algemene inleiding. In een bestek van dertig pagina’s leidt hij ons binnen in de hoofdlijnen van het actuele Europese filosofisch denken. Hij plaatst de vermelde filosofen en hun aandacht voor Paulus’ brieven in een bredere cultuurhistorische en filosofische context. De grote thema’s komen hier allemaal aan de orde. Deze helder geschreven en scherp analyserende inleiding alleen al maakt het boek de moeite waard voor iedereen die is geïnteresseerd in de brieven van Paulus.
Mij stimuleerde deze inleiding om met interesse aan de volgende hoofdstukken te beginnen. Thematisch geordend bespreekt de auteur de gedachteontwikkeling van de filosofen. Hij analyseert hun conclusies en komt op basis daarvan ook tot een eigen stellingname in het debat tussen de collega’s. Daarmee wordt hij meer dan een beschrijver ook een deelgenoot in deze wetenschappelijke dialoog.
Ook voor een lezer voor wie deze hoofdstukken wellicht te technisch filosofisch van aard zijn is dit boek door zijn inleiding volledig de moeite waard.
