webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Drie foto’s, gemaakt door drie vrouwen, in drie verschillende tijdperken. Drie foto’s die één en dezelfde gebeurtenis verbeelden: de geboorte van Jezus.
Wanneer we een kerstkaart krijgen waarop nog daadwerkelijk naar het christelijke kerstverhaal verwezen wordt, is het vaak een reproductie van een middeleeuwse miniatuur of van een schilderij met het kerstkind, Maria, Jozef en de herders. Voor de afwisseling laat ik in deze bijdrage een paar foto’s van het kerstgebeuren zien. De fotografie kwam op in de tijd van het realisme in de schilderkunst, midden 19de eeuw.
Foto’s suggereren een grotere waarheidsgetrouwheid dan schilderijen, hoezeer ook van manipulatie sprake kan zijn. Men maakte onder andere foto’s voor een gelovig publiek, die de devotie moesten bevorderen door middel van tableau vivant-achtige voorstellingen met figuren in oosterse kleren. Er waren ook fotografen die ‘kunst’ wilden maken. Vaak lieten zij zich inspireren door bekende schilderingen of sculpturen, zoals het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci of de Piëta van Michelangelo. Andere fotografen maakten geheel eigen creaties.
Een intieme weergave van moeder en kind een geraffineerd kunstwerk
Het is opvallend dat de meeste foto’s gewijd zijn aan het laatste avondmaal en thema’s als de kruisiging, graflegging of piëta. Slechts weinig foto’s hebben het kerstverhaal als onderwerp. Enkele worden hier besproken, te beginnen een foto van de Amerikaanse fotografe Julia Margaret Cameron, getiteld Light and Love.
De foto wekt reminiscenties aan een aantal madonna’s van Giovanni Bellini met het liggende, slapende Christuskind, bij Bellini een vooruitwijzing naar de piëta, Maria met haar dode zoon op haar schoot. Het profiel van het gezicht van Maria op de foto doet ook denken aan gezichtsprofielen bij de prerafaëlieten, een Engelse groep schilders en tijdgenoten van Cameron.
The Manger van de Amerikaanse fotografe Gertrude Käsebier, is behalve een intieme weergave van moeder en kind een geraffineerd kunstwerk, waar het ook gaat om de val van het licht op een figuur gekleed in een wit gewaad.
De Franse fotografe Bettina Rheims publiceerde in 1998 I.N.R.I., een leven van Jezus in foto’s, met teksten van Serge Bramly. Op originele wijze plaatste zij de aanbidding van de herders in een rommelige schuur met benzineblikken en een driewielig bestelautootje, ergens in Frankrijk. Moeder en kind zitten op een zak met strooizout. Qua kleur doet de zak denken aan graan. In de bijbehorende tekst van Serge Bramly lezen we: “Zij legde het kind op een zak graan, in het broodhuis (Bethlehem). Dit was goed zo, want was hij niet het offerbrood dat uit de hemelen was gekomen?” Verder lezen we: “Hieromheen vermaakten zich de engelen… Overal vandaan kwamen armen, herders, handwerklieden…”
Deze voorbeelden hebben laten zien hoe de fotografie op een heel eigen wijze dat wat met Kerstmis gevierd wordt voor het oog kan concretiseren, waarbij symbolische verwijzingen de beschouwer ook aan het denken kunnen zetten.
