Toen Bastiaan van Rooijen een zomer in Afrika was, hoorde hij zulke stevige uitspraken regelmatig. Hij probeert te achterhalen wat daarvan terecht is.

Si se pleut à Paris, Abidjan est mouillé (Als het regent in Parijs, wordt Abidjan nat). Klinkt grappig nietwaar? Dit vertelde een professor mij die werkt aan een universiteit in Abidjan. Het leek mij een grapje, maar intussen was mij iets anders opgevallen. Iedere keer als ik naar de politieke situatie van Ivoorkust vroeg, kwam er niet enkel een uitleg over de geschiedenis van na de onafhankelijkheid, maar volgde ook een uitleg over hoe Frankrijk doorgaat alles te bepalen in Afrika.

Veel huizen zien eruit als kleine forten

Afgelopen zomer was ik een week te gast bij een universitaire gemeenschap in Abidjan. Daarna reisde ik door naar Guinee om een maand te helpen in een weeshuis. Intussen probeerde ik wijs te worden uit de politieke situatie in deze landen.

In Abidjan is niet alles wat het lijkt

Abidjan is een mooie en levendige stad. Er zijn brede wegen, nieuw uitziende gebouwen en overal proberen mensen iets te verkopen. De economie floreert. Maar als je beter kijkt, vallen andere dingen op. Bijvoorbeeld dat veel huizen extreem goed beveiligd zijn en eruitzien als kleine forten. Ik vroeg mij af of dat was uit angst voor dieven. Dat bleek niet het geval. Mensen beschermden zich tegen de onlusten die tijdens de laatste jaren rondom de verkiezingen uitbraken. In Abidjan is niet allemaal zo mooi als het lijkt. De burgeroorlog is pas kortgeleden afgelopen.

De afgelopen vijfentwintig jaar gebeurde er veel in Ivoorkust. Nadat het land in 1960 onafhankelijk werd van Frankrijk, werd Felix Houphouët-Boigny president. Hij bleef aan de macht tot zijn overlijden in 1993. Zijn naam is overal terug te vinden in Abidjan: het vliegveld, de universiteit, de grote brug zijn allemaal naar hem vernoemd.

Een militaire coup

Zijn lange regeerperiode werd vooral gekenmerkt door stabiliteit, economische groei en veel samenwerking met Frankrijk. In de jaren ’90 verslechterd de economische situatie en ontstonden veel politieke spanningen. In 1999 pleegde een groep hoge militairen een staatsgreep en werd de generaal president van het land. Rond de verkiezingen van 2000 liepen de spanningen op en brak een burgeroorlog uit. In 2002 werd een verdrag gesloten tussen de verschillende partijen, maar veel spanningen bleven bestaan.

Zouden die opnieuw tot bloedvergieten leiden?

De huidige president is sinds 2010 aan de macht, maar er is sindsdien veel gewelddadige oppositie geweest. Onder zijn bewind gaat het economisch goed, maar mensen zijn al bang voor de presidentsverkiezingen in 2020. Zouden die opnieuw tot bloedvergieten of zelfs een burgeroorlog leiden?

Is dit een hoofdstad?

Na mijn week in Ivoorkust was het een schok om aan te komen in Conakry, de hoofdstad van Guinee. Op het vliegveld was ik vooral verbaasd: is dit echt het vliegveld van de hoofdstad van een land? Het zag er armoedig en provinciaals uit. Door het land heen reizend, kreeg ik het volgende beeld: slechte wegen, armoedige huizen, kleine dorpjes in een schitterend groen en ongerept landschap.

Dit land was het eerste Afrikaanse land dat onafhankelijk werd van Frankrijk, in 1958. Tussen 1958 en 2008 zijn er twee presidenten lange tijd aan de macht geweest. Na 2008 kwam de leiding in handen van een legerleider die ten koste van veel bloedvergieten aan de macht probeerde te blijven. Sinds 2010 is er relatieve rust, met de gekozen president Alphe Condé aan de macht. Maar deze president is niet populair. In 2019 komt er een einde aan zijn tweede termijn. Volgens de grondwet kan hij niet aanblijven, maar er gaan geruchten dat hij dat wel van plan is. Ook hier worden de verkiezingen gevreesd.

De Franse inmenging

Afrika telt veertien voormalig Franse kolonies. Heeft Frankrijk echt nog steeds zoveel invloed als het grapje van de professor doet vermoeden? De landen zijn inmiddels ruim vijftig jaar onafhankelijk. De Afrikanen die ik sprak, waren er allemaal van overtuigd: Frankrijk bepaalt alles hier. Als je de situatie echt wilt kennen, moet je luisteren naar het officiële Franse commentaar. Dit was de sterkste uitdrukking die ik hoorde: “Frankrijk zit achter alle ellende in Afrika”. Maar wat is ervan waar?

De Ivoriaanse frank bleef juist door de euro stabiel

Vaak wordt gewezen op de economische invloed van Frankrijk. Alle veertien voormalige kolonies hebben de frank als nationale munt. De Ivooriaanse frank is gekoppeld aan de euro. Door deze economische link zou Europa, en met name Frankrijk, niet enkel een grote invloed uitoefenen op de economie van deze landen, maar ook grote winst maken. Zo werd mij gezegd. Maar andere bronnen wijzen erop dat de Ivoriaanse frank juist door de link met de euro stabiel bleef.

De grote onvrede is wel echt

Ik ben onvoldoende in staat te beoordelen of Frankrijk doorgaat met een neokoloniale invloed uit te oefenen. Wat mij wel duidelijk werd, is dat in Franstalig Afrika de overtuiging leeft dat Frankrijk een grote en vooral slechte invloed heeft op haar voormalige kolonies. Terecht? Ik weet het niet. De economische en politieke realiteit is niet makkelijk te begrijpen. Wat mij tijdens mijn reis wel duidelijk werd, is dat er onvrede is over de Europese en Franse politiek met betrekking tot Afrika. Dat leert mij voortaan voorzichter te kijken naar de buitenlandse politiek van Europa.