Jezus roept in het evangelie volgens Markus niet op tot bekering, maar hij zegt: ga anders denken. Dries van den Akker legt uit wat Jezus daarmee bedoelt.

Je kunt deze aflevering ook beluisteren, hieronder of in je favoriete podcastapp.

Geen podcast missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Of abonneer je op de podcast op iTunes, Soundcloud of Spotify.

Het evangelie van Jezus begint bij Johannes de Doper. Hij verkondigt een doopsel van ‘anders denken’ (1,4). Meestal vertaalt men daar ‘bekering’. Het Griekse woord luidt ‘meta-noia’. ‘Meta-‘ betekent ‘anders’. Je ziet dat ook bij deze woorden: ‘meta-morfose’ = ‘verandering van vorm’; of ‘meta-stase’ = ‘verandering van plaats’. Van het woord ‘-noia’ is ons woord ‘notie’ afgeleid = ‘denken’, ‘begrijpen’. 

‘Anders-denken’, een veel treffender vertaling dan ‘bekering’

Gezien de inhoud van Markus’ evangelie is ‘anders-denken’ een veel treffender vertaling dan ‘bekering’. Als Johannes de Doper is overgeleverd neemt Jezus zijn verkondiging over: ‘Ga anders denken!’ (1,15).

Wat houdt ‘anders denken’ in?

Op de eerste plaats: dat godsdienstige gebruiken en devotionele praktijken nooit ten koste mogen gaan van het welzijn van mensen. 

Jezus geeft zelf een frappant voorbeeld. Er zijn mensen die een offergave naar de tempel brengen en aan God aanbieden. Vanaf dat moment is die gave zo heilig dat een gewoon mens daar niet meer aan mag komen. Maar intussen hebben die mensen behoeftige ouders die meer dan geholpen zouden zijn met zo’n geschenk. Maar dat mocht niet, het geschenk was voor God alleen bestemd. Zo wordt God uitgespeeld tegen het welzijn van mensen (7,10-13).

Ga anders denken. 

Ga anders denken over de Sabbat

Of neem de Sabbat. De Sabbat was de dag des Heren. Zo stond het in de Tien Geboden: ‘Zes dagen zult gij arbeid verrichten. Maar de zevende dag is de Sabbat voor de Heer uw God. Dan moogt gij geen enkele arbeid verrichten…’ (Exodus 20,9-10). Dat gebod was in de loop der tijden uitgewerkt in uiterst precieze en verfijnde voorschriften: wat je precies onder werk moest verstaan; in hoeverre iets wel of niet was toegestaan. Enzovoorts. Zo betrappen de Farizeeën Jezus’ leerlingen erop dat zij op Sabbat zich een weg banen door het korenveld en in het voorbijgaan wat korenaren plukken (2,23-28). Dat was arbeid. Fout. Was verboden. Waarop Jezus antwoordt dat de Sabbat is ingesteld voor het welzijn van de mensen: om zich Gods weldaden in herinnering te brengen.

Jezus deed het toch, want de Sabbat is gemaakt voor het welzijn van de mensen

Als zich op de Sabbat in de synagoge een man bevindt met een handicap houden Jezus’ tegenstanders hem scherp in de gaten om te zien of hij een genezing zou verrichten op Sabbat. Fout. Was verboden. Jezus deed het toch, want de Sabbat is gemaakt voor het welzijn van de mensen. Vanaf dat moment zoeken zijn tegenstanders naar een mogelijkheid om zijn ondergang te bewerkstelligen (3,1-6). Zo scherp lagen de verhoudingen.

Ga anders denken!

Een straf voor hun zonde?

Of neem de manier waarop men omging met zieken en mensen die getroffen werden door noodlot. Dat werd in Jezus’ dagen gezien als een straf van God. En dus moet God reden gehad hebben om ze te straffen. Zij moesten dus een ernstige zonde hebben begaan. Wát die mensen gedaan hadden, dat wist men meestal niet. Maar dát ze iets op hun geweten hadden: dat bleek uit het noodlot dat hun had getroffen. 

Die mensen werden als onrein beschouwd. Daar moest je bij uit de buurt blijven. Anders werd je net zo onrein als zij. Zo werden mensen die juist het meeste hulp nodig hadden gediscrimineerd en geïsoleerd. Zo was de godsdienstige overtuiging uiteindelijk veranderd in een houding van harteloosheid. 

Tot ergernis van zijn gelovige tegenstanders

Jezus is tot in het diepst van zijn ziel begaan met die slachtoffers. Hij laat zich – letterlijk en figuurlijk – raken door hun noodlot. En zo nodig zegt hij hun vergeving aan. Tot ergernis van zijn gelovige tegenstanders. Maar voor die slachtoffers betekende het genezing, een nieuw begin. 

Ga anders denken. 

Ga anders denken (en doen!)

Op een goed moment stuurt hij de Twaalf Apostelen op stage. Hij geeft hun richtlijnen mee. ‘En zij vertrokken om te verkondigen dat men ‘anders moest gaan denken. Zij zetten de verkondiging kracht bij door zieken te zalven en te genezen’ (6,12-13). Ga anders denken (en doen!). Kunnen wij ons voorstellen wat dat voor die zieken betekend moet hebben? Niet veroordeeld worden of in het isolement gedreven, maar met barmhartigheid bejegend. 

Maar ook die leerlingen van Jezus moeten anders gaan denken. 

Zijn Messiasschap zou geen successtory worden

Juist door die genezingsarbeid van Jezus komen zij uiteindelijk tot de conclusie dat hij de Messias moest zijn. De lang verwachte mens van God die deze wereld in een paradijs zou omvormen. Maar dan gaat Jezus hun duidelijk maken dat de Messias de weg moest gaan van de Lijdende Dienstknecht. Zijn Messiasschap zou geen successtory worden, maar een lijdensgeschiedenis. Daarna pas was het succes voor hem weggelegd. Petrus probeert dat Jezus uit zijn hoofd te praten. Waarop Jezus uiterst scherp reageert: ‘Ga achter mij, Satan! Want jij denkt zoals mensen denken, maar zo denkt God niet’ (8,29-33). Petrus moet wel aan de ziel van Jezus’ zending gekomen zijn. 

Ga anders denken.

Ruzie over wie het belangrijkste is…

Jezus is twee keer afgebeeld. Op de voorgrond maakt hij de wanhopige vrouw duidelijk dat zijn brood niet bestemd is voor de ‘hondjes’. Op de achtergrond staat de Jezus die tot het inzicht is gekomen dat hij anders moet gaan denken. Dat inzicht heeft hem niet blij gemaakt; het heeft hem eerder ernstig gestemd. Hij op de weg die naar Jeruzalem leidt (de weg van de Lijdende Messias!). Rechts zit het genezen dochtertje. Peter Clare (ca. 2000). Engeland, Birmingham, Manresa House

Als Jezus voor een tweede keer begint over de lijdensweg die hem als Messias te wachten staat, moet het tot de leerlingen zijn doorgedrongen dat er een tijd zou aanbreken dat Jezus niet meer in hun midden zou zijn. Wie van hen zou dan de leiding op zich nemen? Ze kregen ruzie over de vraag wie de belangrijkste was. Jezus nam hen terzijde en legt uit dat de belangrijkste juist de minste van allen moest zijn. De belangrijkste was niet degenen die gediend wordt, maar die zelf de anderen dient (9,33-35). 

Ga anders denken.

Ook Jezus moet anders gaan denken

En tenslotte is er een moment waarop Jezus zelf anders moet gaan denken. Dat is wanneer een buitenlandse, niet-joodse vrouw, hem vraagt haar dochter te genezen. Hij reageert uiterst bot: ‘Het is niet goed het brood bestemd voor de kinderen aan de hondjes te geven.’ Dat ‘brood’ dat is wat hij de mensen te bieden heeft: genezing, barmhartigheid. De kinderen zijn de leden van het eigen joodse volk. De hondjes zijn de niet-joden, de zogeheten heidenen. Die vrouw toont zich niet eens beledigd. Ze geeft Jezus lik op stuk: ‘Ja, maar de hondjes profiteren van de kruimels die van de tafel van de kindjes op de grond vallen’ (7,24-30). 

Op dat moment realiseert Jezus zich dat zijn ‘brood’, zijn barmhartigheid niet alleen bestemd is voor het eigen volk, maar voor iedereen. Niet de landsgrenzen of je afkomst bepalen of God je hoort, maar je geloof, je vertrouwen. 

Ga anders denken…

Deze serie is gebaseerd op het boek dat Dries van den Akker voor Ignis webmagazine en Berne media schreef: Ga anders denken. Lees hier deel 1 van deze serie: Wie was de evangelist Markus? En hier deel 2: Compositie van Markus’ evangelie.

Luister hier naar alle afleveringen van de podcastserie over Markus

[Wil je artikelen als deze niet missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief]

Dries van den Akker SJ. Ga anders denken – Jezus leren kennen door de bril van Markus. Ignis-Berne, Heeswijk, 2020. 176 blz. € 24,95. Bestel hier een exemplaar van het boek.