Kunnen duistere politieke spelletjes en het opofferen van duizenden mensenlevens gerechtvaardigd zijn om de goede zaak vooruit te helpen? Ja, zegt de film Lincoln.

Lincoln, de laatste film van Steven Spielberg, heeft veel toeschouwers gelokt en vele Oscarnominaties in de wacht gesleept. Magistrale fotografie, vlekkeloze montage en acteerprestaties die je rechtstreeks toegang geven tot het Amerika van de negentiende eeuw. Spielberg spaart de buitenlandse toeschouwers niet en stort hen meteen als de film begint in het verbale geweld van een wel heel ingewikkeld spel. Het scenario van de bekroonde Tony Kushner is vrij gebaseerd op de recente bestseller van Doris Kearns Goodwin Team of Rivals: The Political Genius of Abraham Lincoln. De titel zegt het: Lincoln poogde te regeren met een kabinet waarvan zijn rivalen deel uitmaakten zodat hij moeizame compromissen moest sluiten.

Velen zien Lincoln als een soort heilige, als een martelaar die iets weg heeft van Jezus Christus

De meeste Amerikanen vinden dat Lincoln hun grootste president ooit is geweest. Om te beginnen was hij een man met een buitengewone welsprekendheid. Daarvan getuigen zijn rede na de veldslag bij Gettysburg en de al even opmerkelijke rede bij zijn tweede ambtsaanvaarding toen het Noorden in de burgeroorlog tegen het opstandige Zuiden aan de winnende hand was. Daarin komen gevleugelde zinnen voor die nog altijd geciteerd worden, bijvoorbeeld het verzoenende “with malice toward none, with charity for all…”: “Zonder wrok tegen wie dan ook, met mededogen voor iedereen, vastberaden in het goede zoals God het ons te zien geeft.” En bij de taak om de burgeroorlog te beëindigen: “om de wonden van de natie te helen”. Velen zien Lincoln zelfs als een soort heilige, als een martelaar die iets weg heeft van Jezus Christus. Ook al was Lincoln een republikein, de bewondering voor hem staat boven de partijen.

Politieke chaos

In de film van Spielberg wordt Lincoln echter niet enkel als een held of martelaar voorgesteld maar ook en vooral als een sluw politicus die in staat was een coalitie te vormen met onwaarschijnlijke en twistende bondgenoten, en dat om in het Huis van Afgevaardigden het dertiende amendement bij de Amerikaanse grondwet erdoor te krijgen dat de slavernij zou afschaffen. Een soort geschiedenisles over de kneepjes van het politieke vak, zelfs met omkoperij en leugens om bestwil. Ofwel hoe een politieke chaos gebruikt kan worden voor een nobel doel.

Vele Amerikanen zijn vertrouwd met het emancipatiebesluit van 1863 waarmee Lincoln, op basis van zijn presidentiële volmacht in oorlogstijd, de slaven vrij heeft verklaard. Dat werd toen uitgelegd als een beslaglegging op de goederen van de zuidelijke opstandelingen. Maar weinigen hebben weet van het parlementair gevecht om in 1865 het 13e amendement erdoor te krijgen, nog voor het einde van de burgeroorlog. Dat zou de emancipatie van de zwarte slaven waarborgen in alle staten van Noord en Zuid, die ook daarna in vredestijd zou aanhouden.

Dilemma

Lincoln stond hier voor een verscheurend dilemma. Enerzijds wilde hij een einde zien komen aan een bloedige oorlog die, in verhouding, meer slachtoffers (600.000, zegt hij in de film) had gemaakt dan enige andere oorlog tot dan toe. Anderzijds wilde hij, samen met een aantal politici, de slavernij voor eens en voorgoed afschaffen. Daarvoor beschikt hij in het Huis echter niet over de nodige stemmen. Zelfs in het Noorden bestond daarover geen eensgezindheid. Vergeten we niet dat de burgeroorlog niet was begonnen om de slavernij af te schaffen, maar om de afscheiding van de zuidelijke staten de kop in te drukken. Men wilde Noord en Zuid weer verenigen. Sommige staten bleven weliswaar trouw aan de Unie maar lieten desondanks de slavernij toe.

De volgende vraag: bestaan er nog altijd politici van het formaat van Abraham Lincoln?

Het dilemma werd nog scherper omdat nogal wat politici in de verleiding kwamen om de goedkeuring van het amendement uit te stellen tot na het einde van de oorlog of tot na de verkiezingen van 1866. Lincoln zag het gevaar: van een dergelijk uitstel zou afstel komen. Als de burgeroorlog eenmaal voorbij zou zijn, zou er nog weinig animo zijn om het amendement te aanvaarden. Hij besloot daarom de burgeroorlog nog wat te rekken en niet te streven naar onderhandelen met de uitgeputte rebellen maar naar hun capitulatie. Dat zou nog meer bloed en tranen vergen, zoals de bloedige veldslagen Wilmington en Petersburg.

Verlamde politiek

Dat is de vraag die deze indrukwekkende film oproept: kunnen duistere politieke spelletjes, kan het opofferen van duizenden mensenlevens gerechtvaardigd zijn om de goede zaak vooruit te helpen? Ja, zegt het scenario, als die pijnlijke beslissingen in de hand gelegd worden van een man met een grote intelligentie en met hoogstaande morele en religieuze principes. Iemand dus als Abraham Lincoln.

De volgende vraag: bestaan er nog altijd politici van het formaat van Abraham Lincoln? Helpt deze film politici van vandaag de verlamde Amerikaanse politiek weer tot compromissen in staat te stellen? Ja, tegenstanders kunnen – als de omstandigheden meewerken – tot verzoening komen. Amerikanen putten troost uit de hoopvolle tekenen van politieke verzoening en actie in de film over Lincoln. De film zal nog voortleven: de Disney Studio’s hebben beloofd een gratis DVD van de film beschikbaar te stellen aan alle middelbare scholen in de VS.

Vertaling en bewerking: Guido Dierickx SJ en Ben Frie SJ