Vidmantas Šimkūnas SJ sloot zich tijdens de Sovjetbezetting van Litouwen aan bij de ondergrondse jezuïetenorde. Hij kijkt met grote bezorgdheid naar de toekomst, maar ziet ook tekenen van hoop.

Onze hoofdstad Vilnius was en is een multi-etnische, multiculturele en multiconfessionele stad. Op slechts een paar honderd meter van ons jezuïetenhuis bevinden zich tenminste drie orthodoxe kerken, één orthodox klooster, een Grieks-katholiek klooster en kerk, een Wit Russische gemeente en enkele lutherse kerken.

Beide bezettingsideologieën hadden tot doel Litouwen af te scheiden van het katholieke Westen

Sinds 1991, het moment dat de jezuïetenorden in Litouwen opnieuw werd gelegaliseerd, heeft zich een actieve Russischtalige katholieke gemeenschap gevormd in de St. Casimir’s kerk (de jezuïetenkerk). Deze bestaat uit mensen van verschillende nationaliteiten met Russisch als moedertaal.

Veilig aan de andere kant van het IJzeren gordijn

Het eerste wat wij voelen wanneer wij zien wat er vandaag in Europa gebeurt, is natuurlijk grote bezorgdheid en het goede gevoel dat wij veilig aan de andere kant van het ‘IJzeren Gordijn’ zijn. Dit ‘gordijn’ moet niet alleen worden opgevat als een politieke grens, maar ook als een grens van mentaliteit en identiteit. Het beeld van de mens is verschillend aan elke kant van deze grens.

In de afgelopen tweehonderd jaar is de mentaliteit van het Litouwse volk ongetwijfeld beïnvloed door diverse politieke gebeurtenissen in Europa. Litouwen heeft ongeveer 150 jaar tsaristische bezetting gekend en vijftig jaar Sovjetbezetting. Beide bezettingsideologieën hadden tot doel Litouwen af te scheiden van het katholieke Westen. Dit doel werd niet bereikt. Ongeveer tachtig procent van de Litouwse bevolking is nog steeds, althans formeel, katholiek.

Geen paniek, wel bezorgdheid

Ten aanzien van de huidige Russische agressie tegen Oekraïne zijn de jezuïeten, evenals de bevolking in het algemeen, over het algemeen kalm en zonder paniek, ook al is er grote bezorgdheid over de toekomst. Dat is begrijpelijk. Wij leven tenslotte dicht bij een onvriendelijke staat. Om nog maar te zwijgen van het uiterst gemilitariseerde gebied van Königsberg, dat direct grenst aan Litouwen en Polen.

Het was niet ongewoon dat zij soldaten beledigden als “afstammelingen van fascisten”

Mensen van mijn generatie (ik ben 57 jaar oud) hebben zowel de Sovjetbezetting als de vrijheid volgde ervaren. Velen van ons spreken nog Russisch, en velen van ons hebben persoonlijke ervaring met het Sovjetsysteem, wat in wezen Russisch is. Alle 18-jarigen moesten in het Sovjetleger dienen. Zelf diende ik twee jaar bij de luchtmacht in de noordelijke Kaukasus. Onze eenheid was multinationaal. Er waren soldaten uit de gebieden van de Oostzee tot het Verre Oosten. De officieren en onderofficieren waren voornamelijk Russen. Het was niet ongewoon dat zij soldaten van Baltische en West-Oekraïense afkomst beledigden als “afstammelingen van fascisten”.

Onze ervaringen kunnen nuttig zijn voor het Westen

Ik probeerde de houding van Russische soldaten en officieren tegenover het Westen te begrijpen. Enerzijds keken zij naar het Westen alsof zij jaloers waren op de hogere levensstandaard, de betere goederen, enzovoorts. Anderzijds zagen zij, ideologisch geïndoctrineerd, het Westen als een agressieve vijand die erop wachtte de Sovjet-Unie aan te vallen. Men had de indruk dat het Sovjetleger nog steeds de oude Russische keizerlijke ambities nastreefde. Het streven naar macht is primitief, maar voor velen begrijpelijk, ook al is het gebaseerd op een misdadig principe: “Wij zijn sterk, wij worden gevreesd – dus respecteer ons”.

Onze ervaringen met onze oosterburen kunnen nuttig zijn voor West-Europa, dat deze ervaringen niet heeft. Tot nu toe hadden wij de indruk dat het Westen niet genoeg naar ons luistert. Het denkt dat wij overdrijven, dat wij te negatief zijn, dat onze houding slechts een gevolg is van onze traumatische ervaringen. Aan de andere kant hadden wij de indruk dat het Westen te naïef en te goedgelovig was en de tekenen van de werkelijkheid niet zagen of niet wilden zien.

Onze hoop

De gebeurtenissen van de afgelopen weken hebben aangetoond hoe onvoorspelbaar Rusland is. Vandaag is het duidelijk dat ook deze dictatoriale macht zijn imperiale expansionistische ambities niet heeft opgegeven.

Rusland onder het bewind van Poetin is geen normale staat

Wij zijn op zoek naar tekenen van hoop en zijn blij dat die zich vermenigvuldigen. Een van deze tekenen is het ontwaken van West-Europa, dat tot het inzicht lijkt te zijn gekomen dat Rusland onder het bewind van Poetin geen normale staat is. De leider van dit regime heeft zichzelf in een hoek gemanoeuvreerd waaruit hij geen uitweg meer ziet.

Een andere hoop die wij koesteren is de mentaliteitsverandering in Rusland zelf.