Regisseur Roman Polanski schetst met J’accuse geraffineerd en overtuigend hoe anti-joodse en racistische beeldvorming sluimeren in een samenleving. Een film die beklijft.

Nog voor J’accuse in omloop kwam, heeft Roman Polanski’s nieuwe film heel wat inkt doen vloeien. Meer vanwege de jarenlange beschuldigingen tegen hem dan om de inhoud van de film. Maar indien alleen de werken van ‘moreel verdienstelijke’ kunstenaars onze aandacht mochten krijgen, dan hadden wellicht al heel wat topwerken van grootmeesters afgevoerd of opgeborgen mogen worden.

Mort aux Juifs

In zijn laatste film kijkt de regisseur terug op de Dreyfus-affaire (1894-1906), een sleutelmoment in de Franse geschiedenis. Het verhaal opent met de officiële degradering en de publieke vernedering van de Joods-Franse kapitein Alfred Dreyfus op de binnenplaats van de Militaire School in Parijs. Zijn sabel wordt gebroken, zijn insignes afgerukt, en een menigte schreeuwt: “Mort aux Juifs”, “Dood met de Joden!” Veroordeeld wegens hoogverraad wordt hij gedeporteerd naar de strafkolonie in Frans Guyana. Daarmee is de toon van het verhaal gezet.

De film is eveneens een indrukwekkend en overtuigend kostuumdrama.

Kort daarna wordt luitenant-kolonel Georges Picquart benoemd tot hoofd van de inlichtingendienst. Daar ontdekte hij al snel dat het gerechtelijk onderzoek tegen Dreyfus, op beschuldiging van spionage voor Duitsland, vervalst is en sterk is beïnvloed door het antisemitisme dat er leefde binnen de hoogste legerkringen. Ofschoon de luitenant-kolonel ook geen sympathie heeft voor zijn joodse collega, staat hij er op zijn plicht als soldaat te vervullen en wil hij de waarheid aan het licht brengen. Daarbij zal hij echter tegen de weerstand van zijn superieuren aanlopen.

J’accuse en de dynamiek van het kwaad

J’accuse zit vol verrassingen. Allereerst door de wijze waarop het onderwerp van de film aan bod komt. We bekijken de hele Dreyfus-affaire door het oog van kolonel Picquart. Hij zal een gewetenskeuze moeten maken tussen het Franse leger dat hij als machtsinstelling met zijn geplogenheden en rituelen van kindsbeen af respecteerde, en de trouw aan de waarheid – zelfs als die hem zwaar zal vallen. Daarbij moet hij zo ver gaan dat hij zijn eigenbelang en zijn militaire carrière op het spel dient te zetten. 

De film toont ons hoe de dynamiek van het kwaad en van de leugen werkt in een in alle opzichten ogenschijnlijk deugdelijke organisatie of dat nu het leger, de politiek of de kerk betreft. Wat vraagt dit alles aan persoonlijke onderscheiding bij diegenen die deel uitmaken van dergelijke bestuursmechanismen?

Te vluchtig langs historische hoogtepunten

De film is eveneens een indrukwekkend en overtuigend kostuumdrama. Een ware streling voor het oog waarbij grote historische reconstructies worden afgewisseld met intieme scènes, wat veel meeslepende momenten creëert. 

J’accuse, een zeer beklijvende film

In het tweede deel van de twee uur durende film, gaat de regisseur nogal vlug heen over de andere historische hoogtepunten van de zaak. Zoals bijvoorbeeld de publicatie in het dagblad L’Aurore van het beroemde ‘J’accuse!’: het manifest waarin schrijver Emile Zola alle vervalsers van de Franse generale legerstaf, de een na de ander, aan de kaak stelt en uitdrukkelijk bij naam noemt. 

Ondanks het wat versnelde tempo naar het einde toe, is J’accuse een zeer beklijvende film die op een subtiele en menselijke wijze beschrijft hoe anti-joodse, racistische beeldvorming en complottheorieën, sluimeren in een samenleving zonder dat we hiervoor duidelijke motieven kunnen aanwijzen. Zoals elk kwaad blijft ook dit kwaad een mysterie.

J’accuse is beschikbaar op dvd of online te bekijken voor € 3,99 (klik hier).