Tótem (2023) is de tweede film van de Mexicaanse Lila Avilés. Het vertelt een essentiële dag uit het leven van de zevenjarige Sol. Haar vader Tona, een jonge kunstenaar, heeft kanker. Sol wordt ’s ochtends door haar moeder bij haar grootouders’ huis afgezet in afwachting van het verjaardagsfeest van haar vader. Dat zal later op de dag door de hele familie en vrienden gevierd worden. 

Maar wat voelen we precies wanneer we weten dat iemand terminaal ziek is en er een verlies op komst is? Gevoelens bij verlies zijn niet gemakkelijk onder woorden te brengen, daarin verschillen kinderen niet zoveel van volwassenen. Ook kinderen voelen ongeloof, ontkenning en verdoving. Tótem verkent die onverklaarbare gevoelens, grotendeels door Sol een dag lang te volgen. 

Zorgvuldig georkestreerde chaos

De film geeft een caleidoscopisch beeld van een Mexicaanse familie gezien en gevoeld door de ogen van het zevenjarige meisje.  Ze observeert haar grootvader, tantes, nichtjes en neefjes die druk in de weer zijn.  Er wordt taart gebakken voor het verjaardagsfeest en in de badkamer maakt men zich op om er piekfijn uit te zien. Het is een zorgvuldig georkestreerde chaos. Het geluid van de film accentueert deze chaos. De stemmen van alle familieleden lopen door elkaar. Het is nooit stil in het huis. Er wordt gegild door de kleine kinderen, er worden kussens naar elkaar gegooid, iemand laat iets vallen. Hierdoor bouwt de spanning op.  

Ergens is het goed dat ze gedwongen worden om écht in het hier en nu te leven

De meesten letten niet op Sol die door het  huis zwerft vol met familieherinneringen.  Ze wil niets liever dan haar papa zien maar dat kan voorlopig niet omdat hij moet rusten. Op haar ontdekkingstocht ontgaat haar niets, of dat nu in de badkamer, de keuken of de garage is.  Soms loopt ze de tuin in en lijkt troost te vinden wanneer ze praat met een papegaai, speelt met een slak, of de insecten observeert. Op deze manier wordt de ervaring van de eindigheid en de fragiliteit verbonden met de grotere orde in de natuur van leven en dood. De dag vordert en als de zon ondergaat en de eerste gasten zich aanmelden, maakt de vrolijke drukte in het huis plaats voor een zekere weemoedigheid. Het verjaardagsfeest biedt aan de familie en de gasten een kans om de angst voor het afscheid van Tona onder ogen te komen. Ergens is het goed dat ze gedwongen worden om écht in het hier en nu te leven. Het feest lijkt daarom eerder een gelegenheid voor de familie te zijn dan voor Tona zelf. 

Totem

Naar wat verwijst de titel van de film? Een totem is een symbool waaraan een bepaalde mythische, heilige of sociale betekenis wordt gehecht. In de film kan deze totem vele betekenissen hebben. Slaat het op het bonsaiboompje waaraan Roberto al acht jaar werkt en als geschenk aanbiedt aan zijn zieke zoon? Of zijn het de talloze boeken en schilderijen in huis, relikwieën uit vroeger tijden? Draait het om de met zorg gemaakte verjaardagstaart? De boodschap van de film is eenvoudiger. 

De regisseur laat ons onbevangen de wereld  van de volwassenen zien door de ogen van de zevenjarige Sol. Een wereld die ademt en leeft en waar verdriet en humor met elkaar verbonden zijn. De regisseur verloor ook haar vader toen ze zo oud was als Sol. De film is volgens haar bedoeld als een hoopvolle en toch realistische levensboodschap aan haar tienerdochter. De dood is onlosmakelijk met het leven verbonden, we moeten erover praten. En de gesprekken erover, hoe lastig ze soms ook zijn, kunnen heel verbindend werken.