Veel mensen laten het geloof varen dat zij van huis uit meekregen. Maar waar nemen ze precies afscheid van? Een overweging naar aanleiding van het EO-programma ‘Adieu God?’.

De afgelopen maanden was op de televisie wekelijks een programma te zien dat de titel meekreeg: ‘Adieu God?’ Met een vraagteken. Dat vraagteken is niet het enige aan deze titel dat mij intrigeert. ‘Adieu’ is een afscheidsgroet, een vaarwel zeggen, vaak zelfs een laatste vaarwel. Het is ook een speciale afscheidsgroet, waarmee – en daar komt de uitdrukking vandaan – bij het afscheid iemand aan God, à Dieu, werd aanbevolen. Kun je afscheid nemen van God en tegelijk Hem aan zichzelf aanbevelen? Of staat er daarom juist dat vraagteken? Gaat het om een afscheid dat eigenlijk geen afscheid is?

Twijfel

Het programma laat bekende Nederlanders aan het woord die meestal ‘van huis uit’ gelovig zijn opgevoed, in een concrete christelijke context, katholiek of protestant, en dus ook met alles wat daarbij hoort aan vormen van kerkelijk leven. Geloof in God werd hun meegegeven, ze werden meegenomen in de beleving daarvan, ‘kerk’ was een vanzelfsprekend huis voor dat geloof, ze voelden zich er thuis. Totdat…

Mij bekruipt het gevoel dat deze mensen ‘adieu’ zeggen tegen wat wij van God hebben gemaakt

Al hun verhalen komen hierin overeen, dat er vroeg of laat voor ieder van hen een moment kwam waarop de vanzelfsprekendheid wegviel. Gebeurtenissen in hun leven of in hun kerk stelden hen voor grote vragen, riepen twijfel op en niet zelden weerstand: Is dit allemaal wel waar? Is er een God? En als er een God is, is Hij dan zoals mijn kerk Hem voorstelt? Die vragen brachten velen van hen op een punt in hun leven, waarop zij afscheid namen. Maar waarvan? Van de geloofspraktijk waarin ze zijn opgevoed? Van de kerk? Van het geloof? Namen ze afscheid van God zelf?

Godsbeeld

Als je hen aan het woord hoort, krijg je het gevoel dat de titel van dit programma heel goed gekozen is. Inclusief het vraagteken en de vragende aanbeveling aan God. Is hier sprake van een afscheid van een al te menselijk Godsbeeld, misschien wel gesymboliseerd in het Heilig-Hartbeeld dat in iedere uitzending prominent op tafel staat? Of is het een afscheid van een kerk die beleefd wordt als een instituut en niet meer als iets wat hier en nu gebeurt? Wat te maken heeft met mijn leven?

Als ik naar zo’n programma zit te kijken, bekruipt me altijd weer het gevoel dat deze mensen ‘adieu’ zeggen tegen wat wij van God hebben gemaakt. Ze nemen geen afscheid van alles wat met God van doen heeft, maar van een maaksel van mensen. Ik voel me verwant. En tegelijk zou ik willen roepen: maar zeg geen ‘adieu’ tegen mij, tegen ons! Jullie vragen, jullie twijfels, jullie weerstand hebben we nodig om te blijven zien hoe we met die God moeten leven. Als er iets is wat we steeds weer moeten herzien, dan is het dat.