Nikolaas Sintobin SJ spreekt regelmatig voor groepen protestanten. Door de vragen die zij stellen, kreeg hij een aardig beeld van hun troefkaarten en blinde vlekken.

‘Wat zijn de blinde vlekken die jij, als katholiek, opmerkt bij protestanten?’ Die vraag werd me gesteld door een jonge vrouw, na afloop van een voordracht voor protestantse christenen. Ik woon en werk nu ruimschoots vijf jaar in Nederland. Regelmatig geef ik aan protestantse groepen vorming over ignatiaanse spiritualiteit. Nogal eens krijg ik daarbij soortgelijke vragen.

Maar voordat ik inzoom op die blinde vlekken: het valt mij op hoezeer protestanten en katholieken hetzelfde geloof delen. Dit lijkt een open deur. Toch durfden we deze evidentie meer dan eens te vergeten. Niettemin kan de geloofscultuur van de verschillende christelijke belijdenissen zeer verschillen – om nog te zwijgen over de liturgische cultuur.

Blinde vlekken van protestanten

Wat mij het meest opvalt, is het verschil in het omgaan met persoonlijke verantwoordelijkheid. Protestanten leggen sterke nadruk op die verantwoordelijkheid. Voor katholieken staat de kerkgemeenschap meer op de voorgrond. Het is, voor beiden, een tweesnijdend zwaard.

Katholieken neigen er eerder naar de kat uit de boom te kijken

En wel vanwege het volgende. De snel toenemende secularisatie maakt dat de kerkstructuren sterk verzwakt en in crisis zijn. In het bijzonder op lokaal niveau. De verantwoordelijkheidszin van de protestanten lijkt mij hier een troef. Die stimuleert hen om zelf initiatieven te nemen. Om zelf, in woord en daad, bij te dragen tot de ontwikkeling van hun plaatselijke gemeenschap. Katholieken neigen er eerder naar de kat uit de boom te kijken. Om te wachten tot er ‘van bovenaf’ iets wordt aangereikt. Gebeurt dit niet, wat steeds vaker het geval is, dan dreigt de plaatselijke gemeenschap te verdampen.

Wat ik hoor van amateurtheologen…

Die persoonlijke verantwoordelijkheidszin uit zich ook in de geloofsvorming. Als ik de boer opga om protestantse groepen toe te spreken, dan is dat publiek doorgaans talrijker en jonger dan wanneer ik te gast ben bij katholieken. Protestanten willen zélf hun geloof begrijpen. Hun vertrouwdheid met de Bijbel en met de theologie is opnieuw een troef, in het bijzonder in een context waar de omringende cultuur niet langer dragend is voor christenen, maar bevragend en soms als vijandig wordt ervaren. Katholieken hebben de gewoonte om dit denkwerk over te laten aan hun clerus. Voor hen is het geen must om alles zelf te snappen. De gemeenschap van de Kerk is drager van het geloof. Op zich is dit een waardevol spanningsveld. Het wordt problematisch als de clerus uit het landschap verdwijnt en de band met de gemeenschap losser wordt.

Langs protestantste zijde lijkt de ‘kennisdruk’ ook reële schaduwzijden te hebben. ‘Wij moeten over alles een eigen mening hebben’, zei een jonge protestantse vrouw eens tegen mij. Ze ervoer dit als een last. Zelf ben ik voldoende vertrouwd met exegese en theologie om te weten hoe complex en subtiel beide wetenschappelijke disciplines zijn. Ik ben niet altijd onder de indruk van wat ik hoor uit de mond van protestantse amateurtheologen en -exegeten, hoe goed hun bedoelingen ook zijn. Deze troef van persoonlijke studie kan een bron van verwarring, pijn, angst en frustratie worden. Met soms aanstootgevende gevolgen als die zelfverklaarde exegeten en theologen het publieke forum betreden.

Liturgie en heiligenlevens

Een ander verschilpunt betreft de liturgie. In het bijzonder evangelische protestanten kunnen gepassioneerd liturgie bedrijven. Ik ken gemeentes waar men elke week een nieuwe dienst uitvindt. Die mag lang duren en de, voor katholieken, eindeloze preek wordt aandachtig beluisterd. Katholieken gaan voor kort en altijd hetzelfde. De eucharistie is wereldwijd hetzelfde ritueel. Soms erg saai. De aandacht voor schoonheid en symboliek opent op het mysterie van God. De herhaling van dezelfde woorden en gebaren maakt verinnerlijking mogelijk. Een evangelische christen zei me geschokt te zijn hoezeer protestantse kerken thans graaien in de katholieke liturgische schatkamers. Ik gun hen die herontdekking van onze gemeenschappelijke liturgische traditie van harte.

Protestanten dreigen zich te beroven van een onschatbaar geschenk

Tot slot nog iets over de heiligen. Ik merk hierover onder het protestantse publiek regelmatig weerstand en argwaan. Volgens mij zijn die gebaseerd op onbegrip over waar het eigenlijk over gaat. Zeker, er zijn excessen – geweest – bij de heiligenverering. Maar door zich principieel af te keren van dit gebruik, dreigen protestanten zich te beroven van een onschatbaar geschenk van God. Heiligen zijn christenen waarvan de gelovige gemeenschap, na grondig onderzoek, besloot dat zij iets bijzonders laten zien van Gods heiligheid. Hun leven is een inspiratiebron voor alle mogelijke aspecten van het christen zijn. Heiligverklaring behoedt deze getuigenissen voor de vergetelheid en biedt het waarmerk van betrouwbaarheid. De heiligen blijven mij inspireren en uitdagen om meer gezel van Jezus te zijn. Dit wens ik ook mijn protestantse vrienden toe.