webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Veel hervormingen en verzoeningen in het Midden-Oosten zijn te danken aan de christenen daar, stelt islamoloog Samir Khalil Samir. Kunnen ze die brugfunctie behouden?
De christenen hebben in het Midden-Oosten altijd een brugfunctie gehad, zowel cultureel als spiritueel. Europa heeft weliswaar haar renaissance voor een groot deel te danken aan de herontdekking van de teksten uit de Griekse oudheid, die in het Arabisch waren vertaald en via het toen Arabische Zuid-Spanje in Europa terecht kwamen. Maar deze teksten van de grote Griekse denkers zijn eerst in kloosters door Arabische christelijke monniken in het Syrisch vertaald en daarna pas in het Arabisch.
Zodoende hebben christenen een sleutelrol vervuld in de opbloei van de islamitische wereld, in het bijzonder onder de kaliefen van Bagdad en de 8e en 9e eeuw. Als gevolg daarvan is ook Zuid-Spanje een belangrijk cultureel centrum geworden, met een uitstraling tot diep in het toenmalige Europa.
Christenen speelden een belangrijke rol in de culturele renaissance van de Arabische wereld
Deze periode wordt gekenmerkt door grote islamitische denkers die een blijvende invloed hebben gehad op de islamitische cultuur en spiritualiteit, zoals de filosofen Avicenna in Perzië en Averroës in Spanje. Bij hun bestudering van de Koran en van de islamitische traditie lieten zij zich mede leiden door een filosofische grondslag, afkomstig uit het Griekse erfgoed. Zo probeerden zij de diepere, spirituele betekenis van de oude teksten te ontsluieren.
Vanaf de 14e eeuw komt de islamitische wereld in een periode van verval, vooral als gevolg van de invallen van de Mongolen, die uiteindelijk hebben geleid tot de verwoesting van Bagdad in 1258. Deze periode duurt tot rond 1900, wanneer in het voetspoor van de verovering door Napoleon de contacten met de Europese cultuur sterk toenemen en er een culturele renaissance ontstaat in de Arabische wereld.
Ook dan weer spelen christenen een belangrijke rol. Al in de 16e eeuw was in Rome een college opgericht voor de maronitische christenen, vooral uit het Libanon-gebergte. Door de afgestudeerden van dit college werden in Syrië scholen gesticht, waarvoor veel boeken werden vertaald uit het Latijn naar het Arabisch. Wanneer het in het midden van de 19e eeuw voor de christenen moeilijk wordt in Syrië, wijken velen uit naar Egypte, waar ze een belangrijke rol zullen spelen in de culturele renaissance.
Wanneer in 1923 het grote Ottomaanse rijk uiteenvalt, het kalifaat wordt afgeschaft en er een seculiere staat ontstaat in Turkije, die het westen als model neemt en alle uiterlijke tekenen van de godsdienst verwijdert, ontstaat in Egypte als reactie een proces van her-islamisering.
Europa en de VS moeten proberen hun verloren culturele en spirituele status te herwinnen
De stichting van het Saoedi-Arabische koninkrijk in 1932 en de vondst van de enorme olievoorraden hebben de religieuze landkaart nog sterker veranderd. Het nieuwe koninkrijk baseert zich op het wahhabisme, een radicale religieuze stroming. Met behulp van de olie-inkomsten wordt deze ideologie verspreid over een groot gedeelte van de Arabische wereld. Hieraan gaat gepaard een sterke reactie tegen de sjiieten, de als ketters worden beschouwd.
In deze context moeten we ook de opkomst zien van Islamitische Staat, die het kalifaat wil herstellen en een soennitisch regime vestigen en Syrië en Irak.
In Syrië steunen veel christenen het regime van president Assad. Voor hen is deze dictatuur, die ze betreuren, wel een garantie voor veiligheid en gelijkheid. De Syrische grondwet kent namelijk vanaf de stichting van de staat een grondwet die een gelijkwaardige positie van de religieuze minderheden garandeert. Dit geldt natuurlijk niet in het kalifaat van IS.
Hoe kunnen christenen in het Midden-Oosten in de huidige situatie hun traditionele rol blijven vervullen, hun brugfunctie tussen de gemeenschappen en de culturen? Het is immers dankzij de christenen dat alle grote hervormingen en verzoeningen in de islamitische landen hebben plaatsgevonden.
Ook bij de vluchtelingen uit Syrië kunnen de christenen onder hen een brugfunctie vervullen
Een probleem voor hen is het slechte imago van de landen die als christelijk worden beschouwd, maar waarvan het handelen wordt gezien als een vorm van machtsuitoefening en eigenbelang. Europa en de Verenigde Staten zouden moeten proberen hun verloren culturele en spirituele status te herwinnen. De positieve acties van christenen zouden meer bekend moeten worden gemaakt en christenen in het Westen zouden de durf moeten opbrengen om veel explicieter voor hun geloof uit te komen. Een positiever imago van het christendom in het Westen zou de Arabische christenen sterk ten goede komen.
Ook bij de toevloed van vluchtelingen uit Syrië kunnen de christenen onder hen een brugfunctie vervullen. Hun integratie is minder problematisch: zij herkennen normen en waarden van onze maatschappij. Als moslims en christenen uit dezelfde regio bij elkaar zijn, kunnen christenen gemakkelijk hun brugfunctie tussen de beschavingen oppakken. Zij zijn verzoeners en omdat ze vaak goed ontwikkeld zijn zullen ze ook gemakkelijk de taal leren spreken.
De kerken zijn voor hen een belangrijk instrument in hun integratie: vaak zijn deze hun enige spirituele toevlucht. Maar daarom hebben ze ook een grote verantwoordelijkheid tegenover hun islamitische landgenoten. Sociologisch gezien staan ze tussen de Arabisch-islamitische en de westerse cultuur in; op basis daarvan kunnen zij een belangrijke missie als ‘middelaar’ vervullen.
Vertaling & bewerking: Jan Peters SJ. Bronnen: jesuites.com / cath.ch
Samir Khalil Samir SJ is een Egyptische jezuïet. Momenteel is hij hoogleraar theologie en islamologie aan de katholieke universiteit in Beirut. Hij heeft korte tijd in Nederland gestudeerd.