Kunnen we verwijtend wijzen met onze vinger? Wie is schuldig aan de crisis in de Kerk? Zo eenvoudig ligt het niet. Guido Dierickx zet enkele factoren op een rij.

Wanneer onze missionarissen na vele jaren terugkeren naar onze streken schrikken ze ervan: onze kerkgemeenschap verkeert in crisis. Het aantal kerkgangers is gedaald en blijft dalen, het aantal geestelijken daalt en blijft dalen, het aantal verenigingen met een duidelijke katholieke signatuur daalt en blijft dalen. Die missionarissen zijn nog niet gewend aan die evolutie, wij wel. Wij hebben de tijd gehad voor een evaluatie van de toestand, maar onze evaluaties lopen sterk uiteen.

Het zoeken naar verklaring mag niet uitlopen op het aanklagen van personen.

De meesten onder ons reageren met wrevel en zoeken naar schuldigen. Ongeveer zoals de aanhangers van een verliezende voetbalploeg de schuld leggen bij de coach, wijzen zij graag met de vinger naar de kerkleiders, naar pausen, bisschoppen, het Vaticaan. Maar dat is al te gemakkelijk. Het zoeken naar verklaring mag niet uitlopen op het aanklagen van personen. Het moet doorstoten naar factoren die werkzaam zijn in eigen kerkelijke kring of in de maatschappelijke omgeving. Een socioloog zou hier een onderscheid maken tussen interne (endogene) en externe (exogene) factoren.

Interne factoren en de crisis in de kerk

De interne factoren genieten in vele middens de voorkeur. Vele waarnemers blameren de preutse morele voorschriften van voor de seksuele revolutie. Of het Bijbelse fundamentalisme van voor de ontmythologisering. Of het klerikalisme van de kerkelijke gezagsuitoefening. Deze verklaringen genieten een grote bijval om redenen die voor de hand liggen. 

De factoren die zij aanstippen zijn immers vatbaar voor hervorming door inspanningen in eigen kring, bijvoorbeeld door nieuwe kerkleiders. En bovendien passen zij goed in de spiritualiteit van een geloofsgemeenschap die gevoelig is voor oproepen tot bezinning en bekering. Aan een rouwmoedige erkenning van fouten en zonden heeft de Kerk steeds behoefte gehad. En ook nu mag zij deze kans niet voorbij laten gaan. ‘Zoek niet de splinter in het oog van de andere, maar veeleer de balk in het eigen oog.’

Het moeilijke van het bijbelse geloof

Dat gezegd zijnde verdient ook een andere verklaring onze aandacht. Die beklemtoont de uitdagingen waarmee onze kerkgemeenschap af te rekenen krijgt en die mede geleid hebben tot de huidige crisis. Het klinkt niet origineel maar het is waar. Het is moeilijk om het bijbelse geloof te verspreiden in een wereld die weinig open staat voor symbolisch denken. Moeilijk het kerkelijk gezag te vestigen in een wereld waar vele individuen geen vertrouwen hebben in gezagsdragers van welke aard dan ook. Moeilijk een christelijke moraal ingang te doen vinden in een wereld die doordrenkt is van hedonisme. 

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Die tweede verklaring verdient meer sympathie in kerkelijke kringen, niet omdat zij de enig juiste is, maar omdat zij al te vaak veronachtzaamd wordt. Nochtans valt een groter begrip voor de externe factoren onder wat wij het begrip voor ‘de tekenen van de tijd’ noemen. 

Een concreet voorbeeld? Het verschijnsel van het kindermisbruik in (en buiten) de kerkgemeenschap is volgens de beschikbare gegevens in belangrijke mate toe te schrijven aan de seksuele revolutie in de tweede helft van vorige eeuw. En de amechtige reactie op dit probleem is in grote mate te wijten aan de gebrekkige kennis van de ernst van dit probleem.

‘De tekenen van de tijd verstaan’ 

Beide reeksen factoren werken op elkaar in. De interne zwakheden van onze Kerk hebben haar weerbaarheid tegen de externe uitdagingen aangetast. Onze al te moraliserende en al te gebrekkige intellectuele cultuur heeft tot gevolg dat vele van onze godsdienstleraren onmondig blijven tegenover de vragen van hun leerlingen waar het gaat om, bijvoorbeeld, bijbelkritiek, evolutieleer en kerkgeschiedenis.

Wij moeten steeds oog hebben voor het samenspel van interne en externe factoren

‘De tekenen van de tijd verstaan’ betekent een onderscheid kunnen maken tussen interne en externe factoren. Hierbij een oud voorbeeld van hoe het niet moet. Sommige bijbelse profeten hebben het volk opgeroepen om enkel op Yahweh te vertrouwen tegen de dreiging van de Assyrische en Babylonische legers. Terecht. Maar zou dat de nederlaag afgewend hebben? Zij hebben het overwicht van de vijandelijke legers, de externe factor, onderschat en al te streng het pragmatisme van sommige van hun koningen veroordeeld. Dergelijke fout moeten wij vermijden.

Om met de crisis in de Kerk om te gaan moeten wij steeds oog hebben voor het samenspel van interne en externe factoren. Het is in onze samenleving, ondanks alle goede wil, niet meer mogelijk om een kerkgemeenschap te handhaven die even sterk staat als vroeger. Niet meer mogelijk en allicht ook niet wenselijk.