Omstreden ontmoetingen, historische toespraken, lof en kritiek. Een terugblik op de hoogte- en dieptepunten van het bezoek aan Amerika.

Toen het pauselijk vliegtuig Philadelphia verliet op de avond van 26 september was de algemene indruk van zijn bezoek dat het een succes was met een lange nagalm of, om een beeld te gebruiken uit het Amerikaanse baseball, dat hij de bal ver het veld uitgeslagen had.

Al voor zijn bezoek waren veler ogen op hem gevestigd in kranten en op de televisie toen hij enkele dagen in Cuba verbleef. President Obama prees paus Franciscus om zijn hulp bij de hernieuwing van de diplomatieke betrekkingen tussen de VS en Cuba nadat deze meer dan 55 jaar verbroken waren geweest.

Investeren in dialoog

Tot de hoogtepunten van zijn bezoek hoort zijn bezoek aan het Witte Huis, zijn toespraken tot de bisschoppen van de Verenigde Staten, tot het Congres, tot de Verenigde Naties en de Wereldontmoetingsdagen voor gezinnen in Philadelphia. Franciscus riep de bisschoppen op vreugde te scheppen en mensen te zijn van onophoudelijk gebed.

Franciscus wees er op dat het kwaad niet het laatste woord heeft

Hij zei hen ruim te investeren in dialoog: “Alleen iemand die in staat is midden in de kudde te staan kan waakzaam zijn, niet iemand die terugschrikt voor vragen, contact, vergezeld worden.” Hij herinnerde hen er ook aan dat “harde en tot verdeeldheid leidende woorden niet goed klinken uit de mond van een pastor en niet thuishoren in diens hart. Je kunt er misschien een keer de show mee stelen, maar alleen de steeds volgehouden grondhouding van goedheid en liefde blijft waarlijk overtuigend.”

Heikele thema’s

De kwaliteit van Franciscus’ Engels verbaasde me in de toespraken die hij gaf zoals die in het Congres of tijdens een ontroerende interreligieuze dienst (met joden, moslims, boeddhisten, hindoes en anderen) bij het gedenkteken voor de slachtoffers van de aanslag op het World Trade Centre op 11 september 2001. Franciscus erkende het bestaan van ernstig kwaad in onze wereld maar wees er nadrukkelijk op dat dat niet het laatste woord heeft.

In zijn toespraak tot het Congres schrok hij niet terug voor heikele thema’s: immigratie (met de aantekening dat hij zelf de zoon is van migranten, wapenhandel, opwarming van de aarde (veel Republikeinen ontkennen simpelweg dat zich zoiets voordoet), de opheffing van de doodstraf (onder de ontwikkelde landen zijn het alleen Japan en de VS die de doodstraf toestaan!). Franciscus riep het beeld op van Amerikanen die een voorbeeld zijn: Thomas Jefferson die een einde maakte aan de slavernij, Martin Luther King die het Amerikaanse racisme aan de kaak stelde en radicale katholieken als Thomas Merton (een trappist die befaamd is om zijn geschriften en zijn rol in de interreligieuze dialoog) en Dorothy Day, een strijdbaar pacifiste en een vrouw wie de armen na aan het hart lagen en van wie de heiligverklaring wordt overwogen.

Pro-life en pausbezoek aan Amerika

Democraten juichten de toespraak van de paus meer toe dan de Republikeinen, maar de laatsten stemden toch ook weer in met de ‘pro-life’-opmerkingen van de paus toen hij aandacht vroeg voor “het onschuldige slachtoffer van abortus, kinderen die sterven van honger of door bombardementen, immigranten die verdrinken op zoek naar een betere toekomst, zieken en ouderen die als een last worden beschouwd, slachtoffers van terrorisme, oorlogen, geweld en drugshandel, het milieu verwoest door ’s mensen roofzuchtige relatie met de natuur – in al deze opzichten gaat het om de gave van God.”

Boven een lunch met het Congres gaf de paus de voorkeur aan een maaltijd met daklozen. Hij bezocht een school voor arme kinderen in New York en een gevangenis in Philadelphia waar hij de gevangenen voorhield: “Jezus roept ons niet ter verantwoording over waar we geweest zijn en wat we gedaan hebben.” Hij zei dat ieder van ons wel iets heeft gedaan wat vergeving vraagt. In zijn toespraak op de Wereldontmoetingsdagen voor gezinnen, in het Spaans, improviseerde de paus er lustig op los en je kon toen, meer dan wanneer hij Engels sprak, zijn humor gewaar worden en zijn speelsheid.

Kritiek

Er waren ook punten van kritiek tijdens het bezoek. De paus verklaarde Junipero Serra heilig, een franciscaan die in Californië een missie opbouwde voor de oorspronkelijke bevolking. Inheemse Amerikanen beschuldigden Serra ervan dat hij koloniseerde zonder veel respect voor de plaatselijke cultuur en dat hij erop los sloeg als mensen uit de missie weg trachtten te vluchten.

De paus onthield zich van commentaar op thema’s die raakten aan de spanning tussen staat en religie

Anderen hadden kritiek op paus Franciscus’ opmerkingen aan het adres van de bisschoppen toen hij hen zei dat hij sympathie voelde met velen van hen om de last die op hun schouders drukte van het schandaal van het seksueel misbruik. De paus ontmoette slachtoffers van seksueel misbruik maar sommige critici merkten op dat het niet allemaal slachtoffers waren van priesters maar ook van stiefvaders of ooms. In zijn persconferentie wees de paus er opnieuw op dat seksueel misbruik in gezinnen gebeurt, op scholen en andere plaatsen maar dat misbruik door een priester erger is.

Vrouwen

Vrouwen klaagden dat er nauwelijks vrouwelijke lectoren waren of vrouwen die communie uitreikten tijdens de vieringen met de paus. In een interview tijdens de retourvlucht naar Rome prees de paus Amerikaanse zusters. “Vrouwelijke religieuzen hebben in de VS bijzondere dingen gedaan – op het terrein van opvoeding en gezondheidszorg. Het volk van de Verenigde Staten houdt van deze zusters. Ik had het gevoel dat ik hen moest bedanken voor wat zij gedaan hebben.” Dat was wel een heel ander geluid dan het brute onderzoek dat het Vaticaan deed naar Amerikaanse zusters onder paus Benedictus.

Weigerambtenaar

Een aantal dagen na zijn bezoek was er enorm veel te doen over de ontmoeting die de paus had gehad met Kim Davis en haar man. Als ambtenaar van de burgerlijke stand in Kentucky had Davis zich niet aan de wet gehouden en geweigerd mee te werken aan huwelijken van homo’s en lesbiennes. Davis en haar advocaat verklaarden openlijk dat zij de ontmoeting met de paus als een steunbetuiging aan haar beschouwden.

Velen nemen aan dat de conservatieve nuntius het succes van pausbezoek wilde saboteren

De paus onthield zich eigenlijk overal van commentaar op thema’s die raakten aan de spanning tussen staat en religie. Dagenlang weigerde het Vaticaan elk commentaar op deze ontmoeting, maar maakte toen toch duidelijk dat de ontmoeting van de paus met Davis geenszins bedoeld was als steunbetuiging voor haar overtreding van de wet door te weigeren homohuwelijken te bevestigen. Het Vaticaan liet weten dat de nuntius van de VS, aartsbisschop Vignano, de ontmoeting had georganiseerd waardoor de paus haar en sommige anderen aan wie de nuntius toestemming had gegeven, had ontmoet in Washington D.C..

Vergissing

De meesten denken dat de nuntius, een conservatief die benoemd werd door paus Benedictus, het succes van het pauselijk bezoek trachtte te saboteren. De enige mensen die een echt privé-contact hadden met Franciscus in Washington was een oud-leerling van hem uit Argentinië en zijn homoseksuele vriend die van de paus een omhelzing kreeg. Men neemt aan dat als Vignano in januari aanstaande 75 wordt, zijn aftreden onmiddellijk wordt aanvaard. Toen het Vaticaan de vergissing over de ontmoeting met Davis opgehelderd had, prezen de Amerikanen het pauselijk bezoek eens te meer.