In zijn bestseller De zeloot legt de Iraans-Amerikaanse schrijver Reza Aslan het politieke optreden van Jezus van Nazareth onder het vergrootglas. Maakt hij daarmee geen karikatuur van Jezus en zijn tijd?

Vele Bijbelkenners hebben een poging gedaan om het leven van Jezus van Nazareth te reconstrueren, los van de theologische commentaren die onze evangelies eraan toevoegen. Wat komt Reza Aslan doen in dit illustere gezelschap? Hij is niet meer dan een begaafde amateur met diploma’s in de geschiedkunde, in de sociologie, in de religieuze wetenschappen.

Aslan oogst lof bij niet-kenners en afwijzing bij kenners: typisch voor vulgariserende bestsellers

Maar hij is ook een moslim, een immigrant uit Iran, een tijdje christen maar later teruggekeerd naar zijn oorspronkelijk geloof. En dus een vreemde eend in de bijt. Juist daarom is het interessant te vernemen wat hij over Jezus te zeggen heeft. Zijn Zealot: the Life and Time of Jesus of Nazareth uit 2013 was een bestseller in de VS. Ook bij ons heeft het boek gehoor gevonden. Het werd vertaald als De zeloot. Het leven van Jezus van Nazareth en de geboorte van een religie.

Rebel

Aslan schenkt veel aandacht aan het wereldlijke, politieke optreden van Jezus waar de meeste andere werken vooral oog hebben voor zijn religieuze, geestelijke boodschap. Er zijn nog andere werken die in die politieke richting gingen. Goed dat iemand die draad weer opneemt. Het is immers niet te betwijfelen dat de boodschap van Jezus nogal wat maatschappelijke implicaties had. Jammer dat Aslan Jezus wil voorstellen als niet meer dan een politieke rebel, als onderdeel van de fanatieke joodse verzetsbeweging die wij kennen als ‘zeloten’.

Was Jezus inderdaad een zeloot? Waarom, zo merkt J.P. Meier op in A Marginal Jew III (2001), telde hij dan slechts één zeloot onder zijn apostelen (Simon de ijveraar) en daarnaast een notoire collaborateur met de bezetter (de tollenaar Levi)? In de jaren voor de grote opstand vormden de zeloten een partij die zich gewelddadig verzette tegen het establishment in Jeruzalem, tegen de hogepriesters van de tempel en tegen de Romeinse bezetter. In de tijd van Jezus vormden ze een stroming die een radicaal religieus nationalisme wilde doordrukken. Geen wonder dat de Romeinse overheid korte metten placht te maken met die herrieschoppers. Op de gebruikelijke manier: door kruisiging.

Commentaren

Dit is één van de grote argumenten van Aslan. Kruisiging was de Romeinse straf voor politieke misdaden, steniging de joodse straf voor religieuze misdaden. Jezus is dus veroordeeld als een politieke opstandeling, niet als een godslasterende ketter. Wat zou men anders verwachten van een (volgens Aslan) arme, ongeletterde proletariër uit het onrustige Galilea? Om tot dat besluit te komen moet Aslan echter de hele historische betrouwbaarheid van het christelijke Nieuwe Testament onderuit halen. Te oordelen naar vele commentaren op internet wil dat lukken bij beginnelingen in de hedendaagse Bijbelkunde, maar veel minder bij de gevorderden. Succes bij de niet-kenners en afwijzing bij de kenners is typisch voor vulgariserende bestsellers…

Er zitten veel speculaties en fouten in het betoog van Aslan

De gezaghebbende Raymond Brown (The Death of the Messiah, 1994) heeft al geanticipeerd op dergelijke stellingen, wel wetend dat die zo nu en dan de kop opsteken. Hij weerlegt de stelling dat Jezus geen eigen religieuze boodschap zou gehad hebben en een gewapende opstand zou gepredikt hebben. Was hij niet vooral bekend om zijn genezingen en zijn parabels? Zijn uitspraken over ‘zwaarden’ zijn metaforen, dat blijkt duidelijk uit de context. En er heeft wel degelijk een soort beraad plaats gevonden onder leidende figuren van het Sanhedrin die Jezus om religieuze redenen veroordeelden en door Pilatus om politieke redenen veroordeeld wilden zien. En die daarvoor de nodige druk konden uitoefenen. De verhalen van de evangelisten zijn eenstemmig op dit punt en ze zijn ontleend aan oude en verschillende tradities. Uit de historische context blijkt dat hun verhalen niet onwaarschijnlijk zijn.

Storend

Er zitten veel speculaties en fouten in het betoog van Aslan. Zijn schets van de joodse cultuur is enkel gebaseerd op fanatieke passages in de boeken Josuë en Deuteronomium, die van het tempelgebeuren ten tijde van Jezus is een regelrechte karikatuur. En waarom de levenskwaliteit in Kafarnaüm roemen om de gezonde zoute zeelucht (sic) die men daar, aan de oevers van het meer van Galilea, kon inademen? Storend is vooral zijn bewering dat de christenen later van Jezus een spiritualistisch en pacifistisch portret hebben opgehangen om buiten het schietveld te blijven van de argwanende Romeinse overheid. Is daarom een hiaat ontstaan tussen de joods-christelijke gemeenschap in Jeruzalem en de hellenistisch-christelijke elders, bijvoorbeeld die van Paulus? Nee, want zowel de brieven van Paulus als de evangelies gaan terug op tradities die nauw aansluiten bij de oorspronkelijke verkondiging van Jezus. Omdat Aslan dit miskent hoeft hij geen vergelijking te maken tussen de spiritualiteit van Jezus en die van Mohammed. Een gemiste kans.

Boekgegevens

Reza Aslan, De zeloot. Het leven van Jezus van Nazareth en de geboorte van een religie, uitgeverij Balans, 340 p., € 24,95. Meer informatie: website uitgever.