Met een ‘Nacht van de Theologie’ en een ‘Theoloog des Vaderlands’ is het vak op de kaart gezet. Maar wat is vandaag de dag nog het belang van de theoloog?

Toen bisschop De Korte ooit aangesproken werd op zijn titel ‘Theoloog des Vaderlands’ reageerde hij met het grapje dat er ook al de Vogel des Vaderlands is, en dat de titel dus aan inflatie leed. Toch werd afgelopen weekend tijdens de Nacht van de Theologie weer een nieuwe ambassadeur van de theologie in Nederland verkozen, oud-testamenticus Janneke Stegeman ditmaal. Maar waar staat de theoloog vandaag de dag eigenlijk voor?

Uitleggen

Vanouds is uitleggen een belangrijk aspect van de taak van de theoloog. Hij of zij verheldert wat er in de Bijbel staat, hoe geloven zich ontwikkeld heeft door de tijden heen, en wat er vanwege het leergezag geleerd wordt. Zo helpt de theoloog de gelovigen door meer inzicht te groeien in geloof in God.

Paus Franciscus zegt dat de theoloog “eerlijk, realistisch en creatief” moet zijn

Maar theologen zijn meer dan schoolmeesters die uitleggen. Zeker sinds het Tweede Vaticaans Concilie. Was de kerk in de vroege 20e eeuw overwegend bang van de moderne tijd, en dus bevreesd voor creativiteit en vernieuwing, met het Concilie veranderde dat. De ramen moesten open, zei paus Johannes. De concilievaders zagen in dat niet alleen de kerkelijke bronnen bestudeerd moeten worden maar net zo goed cultuur en context. Niet om naïef de tijdgeest te omarmen natuurlijk. Maar wél om de tekens van de tijd te verstaan in het licht van het evangelie, zoals men dat plechtig zei.

Bemiddelen

Dat verandert ook de taak van de theoloog. Er is geen eenrichtingsverkeer meer van de Ecclesia Docens, de onderwijzende kerk, naar de Ecclesia Discens, de (bij)lerende kerk. Nee, er is tweerichtingsverkeer: leer en leven zijn met elkaar in gesprek. Precies daar is een mooie taak weggelegd voor de theoloog. Hij verdiept zich in de traditie én luistert aandachtig naar de moderne tijd. Hij verbindt die twee. Hij is naast schoolmeester ook bemiddelaar.

Bij deze nieuwe taak horen nieuwe waarden. Niet alleen trouw aan de kerkelijke traditie is dan belangrijk, maar ook hart voor mensen en oog voor de moderne tijd. Paus Franciscus heeft daar onlangs iets schitterends over gezegd in zijn schrijven over het gezin, Amoris Laetitia. Hij vraagt theologen om mee te helpen met nadenken, en stelt er als voorwaarde bij dat ze daarbij niet alleen trouw moeten zijn aan de kerk maar ook “eerlijk, realistisch en creatief” is.

Dienen

Als theoloog-promovendus noem ik deze taak wel ‘de dienst van het denken’. Dat hoeft niet iedereen te doen. Je hebt heel veel andere diensten nodig: bestuur, financieel, gastvrijheid, liturgie, muziek, diaconie, catechese. Niet te vergeten de bisschop, met de taak van de leiding en de taak van de eenheid. En dan dus de theoloog. Hij zoekt naar de diepere lagen én van geloof én van moderne tijd, en stelt kritische vragen. Hij dient door te denken. Ik vind dat een prachtige taak.