webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Zij was streng voor zichzelf en mild voor haar naasten. Salome Sticken uit Groenlo bracht een vrouwenbeweging tot bloei geënt op de Moderne Devotie. Een nieuw boek vertelt het verhaal van deze geestelijk leidsvrouw tegen wil en dank.
Bij de geschiedschrijving van de Moderne Devotie is tot nu toe vooral de mannelijke tak ervan belicht. Dat is op zich niet vreemd, aangezien zij de stichters, de leiders en de hervormers waren. Toch lieten juist vrouwen zich door de preken van Geert Grote inspireren. Sterker nog: in de recente literatuur wordt de Moderne Devotie wel de tweede religieuze vrouwenbeweging genoemd. Dankzij zusterboeken (nonnenviten), een literair genre dat in de eerste helft van de veertiende eeuw ontstond, kan men zich een beeld vormen van de spirituele levenswijze van deze vrouwen.
In een recent verschenen boek richt Rudolf van Dijk zijn blik op Salome Sticken (1369-1449) uit Groenlo, dochter uit een welgesteld gezin. Als kind maakt ze mee dat haar vader, geraakt door een preek van Geert Grote, zich van de wereld afkeert en een ascetisch leven gaat leiden. Zijn kinderen, inclusief Salome, gaan daarin niet mee.
Gaandeweg leert Salome Sticken haar ambtsverplichtingen te combineren met haar vurig verlangen naar God
Salome is rond de twintig als ze tot inkeer komt. Om een aflaat te verdienen gaat ze op pelgrimage. In plaats van naar Rome af te reizen, voltrekt ze haar ‘Roomse pelgrimage’ bij de zusters van het gemene leven in Deventer. Ze wordt deel van deze semireligieuze gemeenschap. Salome is een krachtige, spirituele persoonlijkheid, wiens leidinggevende kwaliteiten niet onopgemerkt blijven. Tot haar verdriet, want ze wil slechts eenvoudig voor God leven. Ondanks haar jeugdige leeftijd wordt ze tot meesteres gekozen.
Na zestien jaar ontloopt ze haar lot als leidinggevende door een huisregel te overtreden. Ze kiest dan voor het vol religieuze koorvrouwenklooster Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Agnes in Diepenveen, in de hoop als lekenzuster niet voor een hogere functie in aanmerking te komen. Dat plan mislukt. Ze wordt priorin.
Gaandeweg leert ze haar ambtsverplichtingen te combineren met haar vurig verlangen naar God. Zo ijverig en streng zij is voor zichzelf, zo begripvol en mild is zij in de omgang met haar medezusters. Zij oefent haar ambt niet uit vanuit macht, maar als een dienst aan de gemeenschap. Onder haar leiding komt het klooster in materieel en spiritueel opzicht tot bloei. Haar streven naar innerlijke vernieuwing krijgt een nieuwe impuls als ze in de laatste fase van haar leven, bevrijd van alles dat moet, zich volledig kan toeleggen in het oefenen van deugden.
Het boek is uitstekend gedocumenteerd met enkele illustraties en bijlagen. Het is in heldere, vlotte stijl geschreven. Door de grote hoeveelheid informatie en (Latijnse) termen is het eerste deel wat moeilijk door te komen. Korte samenvattingen aan het eind van elke paragraaf helpen de lijn vast te houden.
Dit boek is een prachtige ode aan de vele vrouwen die binnen de Kerk hun weg met God gestalte gaven
In de onderbouwing van bevindingen wordt hier en daar nogal in herhaling gevallen. Dat is jammer. Het meest interessant is het biografische deel over Salome Sticken en haar devotie.
Lezend over haar en het leven van haar medezusters komt men tot verrassende wetenswaardigheden. Altijd leuk te ontdekken dat vrouwen zich niet altijd aan de heersende conventies houden als het gaat om spiritualiteit. Van Dijk:
Constante deugdoefening in volharding en zelfvergetelheid geldt dan ook als de hoogste waarde. Wie opvalt door een zekere eigenzinnigheid die zou kunnen wijzen op een mystieke weg, staat per definitie onder verdenking… Toch zijn er aanwijzingen dat er in de vrouwelijke milieus van de Moderne Devotie, buiten de heersende code om, toch enige ruimte was voor ‘afwijkend gedrag’. De zusters zelf vinden via subtiele bewoordingen in hun zusterboeken en door hum omgang met geliefde mystieke literatuur indirecte wegen om tenminste mystieke uitbloei van hun geestelijke weg open te houden.
Geschriften van een verbannen priorin werden heimelijk gekopieerd en doorgegeven. Hoewel Salome in dit opzicht terughoudend was, kenmerkt haar geestelijke weg zich door een “overvloedige geraaktheid door de goddelijke Minne”.
Al met al is dit boek een prachtige ode aan de vele vrouwen die binnen de Kerk hun weg met God gestalte gaven en geven.
Rudolf Th.M. van Dijk O.Carm, Salome Sticken (1369-1449) en de oorsprong van de Moderne Devotie, uitgeverij Verloren, ISBN 9789087045135, 460 blz., € 45,-. Meer informatie/bestellen: website uitgever.
