webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Theoloog Harry Kuitert heeft de reputatie geloofswaarheden af te breken. In zijn nieuwe boek Kerk als constructiefout betoont hij zich echter een opvallend constructief denker.
In zijn nieuwste boek Kerk als constructiefout trekt Harry Kuitert de lijn door die hij in zijn voorafgaand werk heeft uitgezet. Hoofdthema is bij hem altijd: al onze kennis over God is eigenlijk geen kennis, maar overlevering van een levensbeschouwing, een kijk op de wereld. Ze is niet van God zelf afkomstig, ze komt niet van Boven, maar is een zoekontwerp van mensen, van beneden. In Alles behalve kennis werkte hij dat uit voor de theologie, nu past hij dit uitgangspunt toe op de kerk.
Daarmee komt hij ons nog dichter op de huid. Want nu gaat het over de vraag, wat dan het wezen van kerk is. De kerk ontleent haar gezag van Boven. Haar pretentie is dat de kerkelijke leer met haar waarheden en met alles wat daaruit volgt voor ons doen en laten, van God stamt. Maar als die pretentie geen grond heeft, waarom dan nog kerk? Hebben de kerkverlaters niet het grootste gelijk van de wereld?
Indringend laat Kuitert zien dat de secularisatie meer is dan alleen kerkverlating. Niet alleen de kerk is naar de marge van het publieke domein aan het verdwijnen, maar dat lijkt ook het lot van heel het verschijnsel van de religie. Of betekent de leegloop van de kerken dat er ruimte komt voor een andere religie, is er sprake van een comeback van de religie? Verlaten velen de kerk maar nemen ze God mee?
De kerk zet de deuren open om mensen binnen te houden
Volgens Kuitert is precies dat laatste aan het gebeuren. Eens te meer blijkt dat religie de vrucht is van het menselijk zoeken. Het menselijk zoeken naar zingeving, uiteindelijk naar God, is onuitroeibaar. Het gaat door, ook als je de kerk verlaat. Het begint niet meer bij kennis van Boven, maar bij ervaring van beneden. Wat verankert mij in het leven, waar ligt mijn ultimate concern? Dat zoeken gebeurt niet meer in de ruimte van de geloofsgemeenschap, van de kerk, maar is vooral míjn zoeken, individualistisch en losbandig. Deze nieuwe manier van geloven heeft de kerk niet nodig.
In antwoord op deze situatie tracht de kerk een ‘open kerk’ te worden, open naar de wereld (die echter wel niet-kerk blijft) en voor een aggiornamento. Dat brengt de kerk in een spagaat. Ze zet de deuren open om de mensen binnen te houden (!), maar blijft vasthouden aan wat ze meent te zijn. De open kerk blijft kerk, het concept ‘kerk’ verandert niet. De tweedeling kerk versus wereld blijft bestaan. De autonomie of mondigheid van de wereld wordt niet echt erkend, laat staan geïntegreerd.
Kuitert ziet als enige oplossing: de constructiefout uit het concept ‘kerk’ halen. Dat betekent niet de kerk afschaffen of als overbodig verklaren, maar “loslaten dat kerk een planting van Boven is”. Concreet betekent dat: anders omgaan met de leer en de traditie. Of nog duidelijker: niet meer uitgaan van de leer als ‘gegeven’ van Boven maar van de leer zoals die hier beneden steeds weer en nog steeds opnieuw wordt overgeleverd. Waar dat niet wordt aangedurfd blijft de dubbelheid bestaan. In een kerk waarin de spagaat niet meer nodig is, kunnen mensen leven voor wie geloven niet een kwestie is van weten maar een gelovige levensbeschouwing. Kunnen…Het is eigen aan deze kerk om daar niemand toe te dwingen.
Kuitert heeft de reputatie zaken van geloof en kerk af te schaffen of af te breken. Wat hij in dit boek doet, lijkt mij veel eerder een scherpe analyse van wat er met de kerk aan het gebeuren is. Hij schaft niet af, maar wijst een weg hoe het verder zou kunnen. Hij is er niet op uit de kerk de ‘redden’, maar is op de tast naar wat het vraagt om nu een levende kerk te zijn. Hij zet een volgende stap in de geschiedenis van de kerk.
Hij doet dat door met de lezer in gesprek te gaan. Zijn schrijftrant is niet die van een betoog, maar hij maakt je tot gesprekspartner. Hij daagt uit met gedurfde beweringen die prikkelen tot na- en meedenken en desnoods tot het hebben van een andere mening. Mijn bijdrage aan dat gesprek zou zeker zijn: Ook al begint ons geloven met een ervaring van beneden, ‘raakt’ die ervaring niet aan Boven? En wat betekent dat voor onze visie op wat kerk is of zou moeten zijn?
Een boek voor wie de kerk ter harte gaat.
Harry Kuitert, Kerk als constructiefout. De overlevering overleeft het wel, uitgeverij Ten Have, 2014, ISBN 978 90 259 0429 6, € 17,99. Meer informatie: website uitgever.
