Benoit Willemaers SJ ziet dat het Europese beleid nu al rechtser wordt omdat de peilingen van de aankomende Europese verkiezingen voorspellen dat radicaal rechtse partijen zullen groeien. Daarmee beweegt Europa verder vandaan bij de oproepen van de Paus voor een samenleving gebaseerd op een integrale ecologische benadering.

Als jezuïet die in de Europese kringen werkt in Brussel, kan ik moeilijk ontkennen dat ik me ongerust voel over de komende Europese verkiezingen. Opiniepeiling na opiniepeiling voorspelt een duidelijke groei van de partijen op radicaal of extreem rechts. De meer mainstream groepen blijven volgens de peilingen of stabiel (Europese VolksPartij en Socialisten en Democraten) of krimpen (Renew Europa en de Europese Groene Partij). 

Mainstream partijen haasten zich naar rechts om populisten te ondermijnen

De opkomst van populistische of anti-systeempartijen wordt door politici aan de centrumrechtse kant van de politieke arena gezien als een gevolg van een mix van angsten voor migratie, een afwijzing van zogenaamde “bestraffende” ecologische regelgeving en zorgen over de economie. Deze uitleg heeft ertoe geleid dat mainstream partijen zich naar rechts hebben gehaast om te proberen de argumenten van de populisten te ondermijnen. Dat heeft nu al een duidelijke invloed op de Europese koers.

Uitholling van de Green Deal

Op het gebied van klimaatverandering en milieubeleid is er de afgelopen maanden sprake geweest van een uitholling of zelfs een omkering van het beleid van de Green Deal (die bedoeld was om Europa voor te bereiden op de energie- en klimaattransitie) en van de Farm to Fork-strategie (die bedoeld was om een duurzamere benadering van landbouw en voedselconsumptie te bewerkstelligen). Teksten die ooit een redelijke kans op goedkeuring leken te hebben, zijn sterk teruggebracht in reikwijdte of ronduit verworpen in het Parlement, als ze al niet discreet door de Commissie op de lange baan werden geschoven voordat ze ter goedkeuring werden voorgelegd.  

De Raad besloot terug te krabbelen

Een goed voorbeeld is het lot van de EU-richtlijn die duurzaamheid van bedrijven moest afdwingen. De tekst zou bedrijven dwingen bedreigingen voor de mensenrechten en het milieu in hun toeleveringsketen te identificeren en aan te pakken. Het akkoord over een voorlopig voorstel tussen het Parlement en de Raad (lees: de lidstaten), dat op 14 december werd bereikt, was een duidelijk slachtoffer van het nieuwe politieke klimaat. Op 15 maart besloot de Raad, in naam van het concurrentievermogen, terug te krabbelen en het toepassingsgebied van de wet sterk te beperken. De wet zal alleen van toepassing zijn op de grootste bedrijven en belangrijke aspecten van een toeleveringsketen (bijvoorbeeld over recycling) zijn uit de tekst verdwenen.

Een ander voorbeeld is het akkoord over een nieuw migratiepact dat de lidstaten in december bereikten en dat sterk gericht is op een strenger grensbeleid (inclusief de normalisering van detentie) en de overdracht van beschermingsverantwoordelijkheden naar derde landen in ruil voor vrij beperkte verbeteringen op het vlak van solidariteit tussen Europese staten. 

En de bakens blijven verder verschuiven naar rechts. Voorbeelden zijn het EVP manifest dat de goedkeuring van een systeem van veilige derde landen voorstelt en de Europese Commissie die druk bezig is om Noord-Afrikaanse landen het hof te maken voor migratieovereenkomsten, met weinig aandacht voor de bescherming van de mensenrechten. Bezorgdheid over de onderliggende oorzaken van migratie of aandacht voor een positief integratiebeleid ontbreekt meestal.

Op al deze gebieden verwijderen we ons van de oproepen van paus Franciscus in Laudato Si’, Fratelli Tutti of meer recent Laudate Deum om te streven naar een samenleving gebaseerd op een integrale ecologische benadering. In de haast om kritiek op overregulering of wetgevend activisme te vermijden, lijkt er weinig te worden nagedacht over alternatieve oplossingen voor problemen die zeker reeel zijn maar nu helaas blijven steken in een blind vertrouwen in technologische innovatie. 

Europa blijft noodzakelijk en relevant

Ondanks al deze somberheid en onheil heeft Europa toch keer op keer zijn noodzaak en relevantie bewezen. Ondanks alle tekortkomingen zijn het beheer en herstel van de pandemie van COVID19 en de blijvende, zij het ongelijke steun aan Oekraïne voorbeelden van Europese solidariteit die niet gebagatelliseerd of genegeerd mogen worden. Europa is nog steeds een plek waar ideeën over de persoon en zijn waardigheid gewicht in de schaal leggen; het is geen toeval dat de EU de eerste grote speler was die wetgeving opstelde over AI en het gebruik ervan.

Als zodanig wil ik geloven dat de Europese Unie nog steeds de plaats is waar onze toekomst zal worden gebouwd. Maar voor een echt debat moeten we misschien wachten tot het huidige verkiezingstheater voorbij is.

Foto door Markus Spiske via Unsplash