Daar staat Franciscus Xaverius, met een afgehakte hand. Henk Witte kijkt hem in de ogen. Wat dreef deze missionaris? En wat daarvan is vandaag nog zichtbaar?

Deze zomer was ik in Malakka, in het zuiden van het westelijk deel van Maleisië. Ooit was Malakka een belangrijk centrum in de handel tussen Oost (China) en West (India en verder onze kant op). In de zestiende eeuw was het Portugees, van 1641 tot 1799 Nederlands (het einde van de Verenigde Oost-Indische Compagnie) en daarna anderhalve eeuw Brits.

Afgehakt wellicht, omdat hij een kruisbeeld vasthield?

Vlak achter het historisch centrum, met tal van sporen van Hollandse geschiedenis, ligt een heuvel. Daarop staat de ruïne van een kerk, ooit toegewijd aan de apostel Paulus, in de negentiende eeuw opslagplaats voor munitie, thans muren zonder dak. Bij het betreden van de heuvel kun je niet langs hem heen. Wit en meer dan levensgroot staat hij daar, de wat strenge blik gericht naar de zee: Franciscus Xaverius (1506-1552). De rechterhand van het beeld ontbreekt. Afgehakt wellicht, omdat hij, zoals op veel afbeeldingen van hem, een kruisbeeld vasthield?

Op reis met de wijsheid van Ignatius

Tussen 1545 en 1549 heeft hij een paar keer enkele maanden verbleven bij die kerk. En steeds ging hij weer weg, naar de Molukken, naar Japan, naar China. Het kruisbeeld, het evangelie, de wijsheid van Ignatius en de verbondenheid met zijn ignatiaanse vrienden nam hij mee. Op weg naar China haalde de dood hem in. Hij stierf op het eiland Sancian, voor de kust van Hong Kong.

Voor hij een definitieve rustplaats vond in Goa, is hij negen maanden in de St. Pauls Church begraven geweest. Het graf is prominent omheind, midden in de kerk. Langs de muren staan grafzerken. De teksten getuigen in oud-Nederlands van verdriet. Jonge Aziaten maken selfies voor de zerken en bij het beeld van Franciscus. Dat doen ze trouwens de hele dag, overal.

Wat maakt Franciscus Xaverius bijzonder?

Ik heb nooit veel met heiligen gehad. Toch heeft het iets om te lopen op dezelfde grond als hij, al is het 470 jaar later. Wat maakt hem zo bijzonder? Wat komt er in hem door van het onzegbare geheim van God? Is het die heilige onrust – ‘heldhaftigheid’ noemt de vrome traditie het – omwille van het heil van mensen? Is het de gedreven pioniersgeest, net als Paulus, die steeds verder wil en de zorg voor continuïteit en consolidatie aan anderen overlaat? Of dat intelligente meedeinen op de grote stromen van de handel, maar dan omwille van de Schepper en zijn mensen? Het sluit elkaar niet uit.

Maar, zou daarvan ook iets doorkomen op die selfies?

Foto: Franciscus Xaverius op Malakka, via Fr Lawrence Lew, O.P.