Al voor het wereldwijde synodale proces 2021-2023, was de Duitse kerk begonnen met een Synodaler Weg. Met enige regelmaat klinkt er scherpe kritiek. Wat is er aan de hand? Jos Moons verdiepte zich erin. 

Aan het begin van deze eeuw werd ook Duitsland opgeschrikt door kerkelijk misbruik en een doofpotcultuur. Zoals past bij de de Duitse volksaard, wilden de bisschoppen het probleem gründlich aanpakken. Ze zochten de fout niet alleen in de verwrongen persoonlijke moraal van de daders, maar ook in de kerkelijke machtsstructuur waarin een bisschop nauwelijks verantwoording hoeft af te leggen. De theologie versterkt deze neiging alleen maar: de bisschop is gezalfd tot leider en staat dus ‘boven’ zijn mensen. Daarmee ligt een doofpotcultuur eigenlijk voor de hand. Om dit te doorbreken zetten de Duitse bisschoppen in op transparantie en inspraak. Zo werd in 2019 de Synodaler Weg geboren.

Kritiek op de ‘Synodaler Weg’

Bij tijd en wijle klinkt er scherpe kritiek, ook uit de mond van paus Franciscus. In feite gaat het over drie zaken. Ten eerste, het synodale gesprek over gevoelige thema’s zoals het celibaat en homoseksuele relaties baart conservatieve katholieken zorgen. Ze houden het liever zoals het nu is en beroepen zich daarvoor op de onveranderlijke kerkelijke leer en op de eenheid van de wereldkerk.

In de discussie speelt ideologie een grote rol. Er worden de nodige stropoppen in brand gestoken

Een tweede kwestie is de waarheidsvinding. De synodale weg ziet moderne wetenschappen als mogelijke bronnen van wijsheid en inzicht, en dus heeft bijvoorbeeld de psychologische analyse van klerikalisme een stem in het kapittel. Hetzelfde geldt voor de door homo’s beleefde ervaring van uitsluiting. Conservatieve mensen wantrouwen deze nieuwe bronnen, en houden het graag bij Schrift, Traditie en leergezag.

Dat brengt bij een derde punt: de bestuursstructuur van de kerk. De synodale weg geeft leken inbreng én bij decision making én bij decision taking. Dat is tegen het zere been van conservatieven: alleen Petrus en de apostelen hebben van de Heer de missie gekregen om de kerk te besturen.

De kerkgeschiedenis zit vol bochten

In de discussie speelt ideologie een grote rol. Er worden de nodige stropoppen in brand gestoken, bijvoorbeeld wanneer conservatieve krachten over ‘altijd hetzelfde’ spreken. Want in feite zit de kerkgeschiedenis óók vol bochten. Sinds Vaticanum II presenteren pausen zich steeds meer als herder en minder als koning of keizer, en dus verdween de tiara uit het pauselijke wapen en de draagstoel uit het kerkelijke ceremonieel. Bovendien zijn sinds het concilie protestanten onze broeders en zusters – dat waren ze voor Vaticanum II zeker niet. En wat te denken van de karikaturale conservatieve kritiek als zou de Duitse katholieke kerk ‘protestant’ aan het worden zijn en tot een democratie vervallen? 

De enige conservatieve kritiek die wél hout snijdt, is dat vooruitstrevende mensen hun voorstellen soms als de enige optie voorstellen. Wie wat anders vindt, loopt achter – alweer een karitatuur. Bij een synodale weg hoort naast openheid voor vernieuwing net zo goed respect voor wie dingen anders ziet, en veel geduld wat betreft het proces.

Openbaart de Geest ook nu nog?

Tussen de regels door gaat het over fundamentele zaken. Heeft God vooral in het verleden gesproken, of openbaart de Geest ook nu de weg van het heil? Spreekt God vooral doorheen het leergezag of waait de Geest in alle gelovigen? Is de tijdsgeest gevaarlijk of kunnen we ook dingen leren van onze tijd? En meer psychologisch: wat is heilzaam, de menselijke neiging tot zelfbehoud met haar voorkeur voor het bekende, of openheid voor Gods verrassingen?

Wat louter klerikaal besturen gebracht heeft weten we helaas

Er is veel overlap tussen de ‘geest’ van het wereldwijde synodale proces 2021-2023 en de Duitse Synodale weg. Ook de Synode 2021-2023 verstaat de kerk als pelgrim, die onderweg is, promoot het luisteren naar de Geest, en thematiseert het belang van een open houding. Tegelijkertijd lopen de Duitsers voor. Waar de Synode 2021-2023 nog zoekt hoe leken daadwerkelijk inspraak krijgen en meebeslissen, heeft inspraak bij onze buren reeds concrete vorm gekregen. Logisch, want wat louter klerikaal besturen gebracht heeft weten we helaas. Daarom zou ik voorstellen om de Duitse synodale weg als een leerzaam experiment te zien.

Foto: Georg Bätzing, voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie.