Het is makkelijker dan je denkt, achterhalen wat Gods wil is. Het begint met deze vraag: Hoe kan ik hier en nu liefdevol en verantwoordelijk handelen?

Paus Franciscus houdt niet op de nadruk te leggen op de barmhartigheid van God en op de noodzaak om voortdurend te blijven onderscheiden wat God van ons vraagt. Die twee zaken brengt hij ook met elkaar in verband als hij spreekt van ‘pastorale onderscheiding’ en ‘pastorale barmhartigheid’ (Amoris Laetitia, hoofdstuk 8). Een videoboodschap tot de deelnemers van een symposium over die exhortatie afgelopen maand november, gaf hij de titel mee: ‘Het evangelie van de liefde, tussen geweten en norm’.

Franciscus verkondigt ons een evangelie van de liefde en hij doet daarmee een beroep op ons geweten.

Het heiligdom van de mens

Hij volgt daarmee het Tweede Vaticaans Concilie. Dat omschrijft het geweten als ‘de meest verborgen kern en het heiligdom van de mens, waarin hij alleen is met God, wiens stem binnen in hem weerklinkt. In het geweten wordt op wonderbaarlijke wijze die wet bekend die tot vervulling komt in de liefde tot God en tot de naaste’ (Gaudium et Spes, hoofdstuk 16). Luisteren naar die stem is onderscheidend leven. Dan wordt je de weg van de liefde gewezen.

Een dieper verstaan van Gods wil houdt in dat wij voortdurend uit die comfortabele veiligheid worden gehaald.

Ik noem dit een nieuw beroep op ons geweten, omdat het geweten daarmee in een nieuw licht komt te staan, althans voor niet weinig gelovigen. Je geweten volgen is niet een wettisch gebeuren, je houden aan de norm. Ons geweten zou dan zuiver zijn als wij doen wat de Kerk bepaalt. Je weet waar je aan toe bent, als je je daaraan houdt. Maar een dieper verstaan van Gods wil houdt in dat wij, luisterend naar de Geest in de diepte van ons hart, voortdurend uit die comfortabele veiligheid worden gehaald.

Geen goddelijk bepaling vanuit de hoogte

‘Wet van God’ of ‘wil van God’ zijn geen goddelijke bepalingen die ons vanuit de hoogte worden gedecreteerd. ‘Geweten’ verwijst ons naar een groeiend bewustzijn van de mensheid voor wat werkelijk goed is voor de mens en voor wat dat goede in gevaar brengt. Ons geweten is persoonlijk en collectief. Het is onze taak dit bewustzijn voortdurend verder te ontwikkelen. Het mee te laten groeien met de ontwikkelingen die wij als mensen meemaken, met alle nieuwe vragen die dat met zich meebrengt. Wezenlijk hiervoor is de dialoog, het samen zoeken, waarin het persoonlijk geweten kan groeien naar een collectief geweten en dat laatste het eerste kan vormen.

Geweten is: beslissingen nemen over wat mij te doen staat om te beantwoorden aan datgene wat God in deze omstandigheden van mij vraagt.

We staan voor belangrijke en noodzakelijke beslissingen. Die beslissingen zullen zo goed mogelijk moeten zijn. Toch zullen het vaak voorlopige beslissingen zijn. We blijven betrokken in een voortdurend zoeken naar de waarheid. Die moet steeds hervonden en opnieuw overdacht worden. In dit proces van dialogeren wordt ook de gewetensbeslissing van de individuele mens duidelijker. Ook het geweten is niet een inwendige stem die op grond van een directe verbinding met God mij precies zegt wat ik te doen heb. Geweten is: beslissingen nemen over wat mij te doen staat om te beantwoorden aan datgene wat God in deze omstandigheden van mij vraagt.

Gods wil is niet op voorhand besloten

Gods wil krijgt gestalte door onze beslissingen. Het ontdekken van Gods wil is geen kwestie van achterhalen wat God op voorhand al besloten heeft en wat wij daarom te doen hebben. Het ontdekken van Gods wil voltrekt zich in onszelf, wanneer wij gaan ontdekken wat het meest liefdevolle en verantwoordelijke is wat ons te doen staat.

God is een betrokken en meelevende minnaar voor wie het geluk van ieder van ons van het grootste belang is.

Dit bevrijdt van fatalisme en passiviteit. Het bevrijdt ook van schuldgevoel tegenover een oordelende God. Het leven gaat God ter harte. Het gaat Hem ter harte hoe we elkaar behandelen en hoe we omgaan met de wereld die we samen bewonen. God is niet de onpartijdige en neutrale scheidsrechter die het al dan niet schuldig uitspreekt. God is een betrokken en meelevende minnaar voor wie de waardigheid en het geluk van ieder van ons van het grootste belang is. Hij is een barmhartige God. Een volwassen geweten leeft met zo’n God.

Op die weg gaat Paus Franciscus ons voor. Evangelii Gaudium, Laudato Si’, Amoris Laetitia zijn ervan doordrongen. Voor velen is het een bemoediging. Het roept ook weerstand op en de vraag of ‘norm’ en ‘leer’ hier niet tekort worden gedaan. Moge het Evangelie van de Liefde ons de weg blijven wijzen.