Moet er iets veranderen aan de positie van de vrouw in de kerk? Ignis onderzoekt die vraag, met als eerste bijdrage die van decaan Bénédicte Lemmelijn. “Vrouwen kijken anders.”

Bénédicte Lemmelijn is de eerste vrouwelijke decaan van Faculteit Theologie en Religiewetenschappen aan de Katholieke Universiteit in Leuven; ze is Professor Oude Testament, en in het Vaticaan lid van de Pauselijke Bijbelcommissie en lid van de Wetenschappelijke Raad van AVEPRO, het gremium voor kwaliteitszorg in het Katholieke en kerkelijke hoger onderwijs. 

Mijn vader mocht vijftig jaar geleden als leek geen theologie studeren aan de universiteit waar ik nu de eerste vrouwelijke decaan ben. Zoveel is er veranderd in een korte tijd. En zoveel kan er dus veranderen. En toch is dat niet genoeg. Immers, religie moet de volledige menselijke ervaring weerspiegelen en vertolken. En dat gaat niet alleen over mannen en vrouwen. Er is een grote diversiteit aan mensen wier stemmen allemaal gehoord moeten worden.

Ik wilde in mijn leven iets doen dat intrinsieke waarde had, iets van betekenis, iets ‘voor God en de mensen’

Ik wilde theologie studeren omdat ik in mijn leven iets wilde doen dat intrinsieke waarde had, iets van betekenis, iets ‘voor God en de mensen’. Mijn theologische werk en mijn Bijbelwetenschappelijk onderzoek is dan ook diep verankerd in mijn geloof en is ingebed in de universele zoektocht naar zingeving van alle mensen – niet alleen die van christenen. En al wat ik doe en ben een uiting van de mogelijkheden die ik heb gekregen als mens. Daar hoort gewoon bij dat ik vrouw ben.

Levende teksten

De positie van de vrouw kan ook vanuit de Bijbel beargumenteerd worden. Het is daarom heel belangrijk te beseffen dat we de Bijbel niet altijd hebben gelezen als de onaantastbare tekst die hij nu lijkt. Religieuze teksten zie ik als behoedzame reflecties op dynamische, diep-menselijke ervaringen. Onderzoek naar onder andere de Dode Zee-rollen wijst uit dat de Bijbel in die tijd meervoudige versies had en in verschillende vormen bestond. De Bijbelse teksten waren levende teksten waarvan mensen leefden en waaraan ze ook hun dagelijkse leven spiegelden. De teksten zijn geen onaantastbare ‘uit de lucht gevallen’ wetten; ze zijn in wezen literatuur die op voorzichtig tastende wijze tracht uit te drukken wat niet uit te drukken is.

Vrouwen hebben jammer genoeg nog altijd te maken met aanzienlijke culturele en institutionele barrières in de academische wereld en binnen religieuze instituties

Precies binnen deze zoektocht naar betekenis  – die groeit – zie ik een belangrijke en onmisbare rol weggelegd voor de specifieke ervaring van vrouwen. Immers, het vrouwelijke perspectief kan hierin het geheel alleen maar verrijken. Vrouwen hebben jammer genoeg nog altijd te maken met aanzienlijke culturele en institutionele barrières in de academische wereld en binnen religieuze instituties. Binnen mijn traditioneel door mannen gedomineerd vakgebied wordt mijn carrière dan ook tamelijk bijzonder genoemd. Ik was destijds een van de weinige vrouwelijke promovendi. Jarenlang ben ik hier de enige fulltime vrouwelijke theologieprofessor geweest. Ik ben de eerste vrouwelijke vicedecaan en decaan geworden, en ook de eerste Belgische vrouw in de Pauselijke Bijbelcommissie. Echter, dat zijn allemaal aspecten die vooral andere mensen benadrukken. Zelf ben ik gewoon mijn weg gegaan, op mijn eigen wijze, en die weg heeft gemeanderd op een manier die ik nooit zelf voor ogen had of zelfs maar voor mogelijk gehouden heb. Ik zeg vaak dat het ‘pure genade’ is.

Vrouwelijke blik

Niettemin, precies mijn eigen weg als wetenschapper, als vrouw en als zinzoeker sterkt me in de overtuiging dat de inclusie van vrouwen essentieel is voor een alomvattend en authentiek engagement in een grotere transcendente werkelijkheid, die ik graag benoem als ultieme Liefde. Dan gaat het zowel om een gelovige zoektocht ernaar, een begrip ervan en vooral een adequate inbedding in die Liefde. Een grotere betrokkenheid van vrouwen zal de zoektocht naar betekenis op natuurlijke wijze versterken. Hoe ik – ook als wetenschapper –  naar de werkelijkheid kijk, is immers verschillend van een mannelijk perspectief. Alleen al om recht te doen aan de gelaagdheid van die werkelijkheid is het essentieel de vrouwelijke blik ruimte en erkenning te geven. Het opnemen van vrouwelijke gezichtspunten verandert fundamenteel de manier waarop we religie begrijpen en ons ermee bezighouden. Als die gezichtspunten ruimte krijgen, dan zal dat de Kerk van binnenuit veranderen.

Zou verandering bij ons sneller kunnen, als die evolutie door de lokale gelovigen breed gedragen zou worden?

Toch is verandering in zichzelf niet het belangrijkste motief. Het actief opnemen van zoveel mogelijk waardevolle perspectieven is essentieel voor een dieper begrip van de authenticiteit en het allesomvattende van de religieuze ervaring. Religie moet zich aanpassen en groeien door de veelvoudige ervaringen en diverse inzichten van alle gelovigen te integreren, in het bijzonder die van vrouwen, maar ook van alle andere mensen die nu gemarginaliseerd worden. Ik denk bijvoorbeeld aan de gelovigen uit de LGBTQ+gemeenschap. De toekomst van religie ligt in haar vermogen om te evolueren en de diepte en verscheidenheid van al die perspectieven te integreren, zodat ze de diversiteit en complexiteit van onze gezamenlijke menselijke weg weerspiegelt.

Breed draagvlak?

Beleidsmakers en leidinggevenden binnen de kerk zouden best beseffen hoe belangrijk het is vrouwen actief te betrekken bij het verder ontwikkelen van het religieuze discours en hen ook daadwerkelijk laten participeren in besluitvormingsprocessen. Ook onze Belgische kerk moet zich daarom aanpassen en concrete stappen zetten naar meer inclusiviteit. Binnen de wereldkerk kan dat proces niet anders dan traag verlopen, dat begrijp ik. Maar er is in de universele Kerk toch ook ruimte voor verschil? Waarom zou verandering zich dan overal op hetzelfde tempo moeten realiseren? Zou het bij ons sneller kunnen, als die evolutie door de lokale gelovigen breed gedragen zou worden?

Wilt u reageren op deze serie of zelf een bijdrage schrijven? Neem contact op met de redactie via redactie@igniswebmagazine.nl