webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
De schuilkerk Ons’ Lieve Heer op Solder behoort tot de top 100 Nederlandse monumenten. Subsidiestop dreigde, maar 26 augustus kwam het nieuws dat er toch geld komt. Waarom vond Peter van Dael SJ de subsidiestop zo onverteerbaar?
Update: Op 25 augustus werd bekend gemaakt dat het met sluiting bedreigde museum Ons’ Lieve Heer op Solder in Amsterdam alsnog gered is. Het gemeentebestuur wil het toevoegen aan de ’Amsterdamse Basisinfrastructuur’ en de subsidie verlengen.
Je bent een rijksmonument, je hoort zelfs (samen met onder meer de Oude Kerk en het Rijksmuseum) tot de ‘Top 100 van de Nederlandse monumenten’, een lijst die in 1990 door de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg is vastgelegd.
Als museum geopend in 1887, ben je op het Rijksmuseum na het oudste museum in Amsterdam.
Je hebt het vijf jaar geleden heropend na een restauratie en uitbreiding met een entreegebouw dat via een ondergrondse passage is verbonden met het oude monument. Dit was nodig om de meer dan 100.000 bezoekers per jaar op te vangen.
En dan krijg je te horen dat je geen subsidie meer krijgt.
Het museum deed het erg goed met maar 32 procent inkomsten uit subsidie, de rest verdiende het zelf uit de kaartverkoop, de winkel en fondsenwerving.
En dan krijg je te horen dat je geen subsidie meer krijgt. En dan wordt het moeilijk, want door het coronavirus is de kaartverkoop gedaald naar 30 procent van de normale verkoop.
Dit alles overkwam museum Ons’ Lieve Heer op Solder, zoals op 5 augustus werd bekend gemaakt.
Toen in 1578 het burgerlijk gezag in Amsterdam overging naar de calvinisten, verboden die de openbare uitoefening van andere religies. Dat leidde tot de vorming van schuilkerken in woonhuizen. Daar kwamen katholieken clandestien samen om de mis te vieren, maar ook lutheranen en remonstranten hadden dergelijke schuilkerken. En niet alleen in Amsterdam, maar in alle provincies die vielen onder de Staten Generaal. Een schuilkerk die nog over is, is Ons’ Lieve Heer op Solder, perfect bewaard en authentiek gerestaureerd.
Wanneer je het rapport leest van het Amsterdamse Fonds van de Kunst (AFK), die de ingediende subsidieaanvragen voor 2021-2024 van de Amsterdamse kunstinstellingen moest beoordelen, denk je dat het wel goed zit. De beoordeling geschiedt volgens vier criteria: artistiek beleid, belang voor de stad, uitvoerbaarheid en diversiteit/inclusie. Het oordeel luidt steeds: voldoende, zelfs goed wanneer het gaat om het belang van de stad.
De verborgen kerk op zolder representeert drie eeuwen Amsterdamse geschiedenis
De commissie adviseert dan ook om de subsidieaanvraag van het museum grotendeels te honoreren, maar constateert na de beoordeling van alle binnengekomen aanvragen dat er geen budget meer beschikbaar is. Directeur Birgit Büchner: ‘Ik ben verbijsterd. Het zeventiende-eeuwse woonhuis met de verborgen kerk op zolder representeert drie eeuwen Amsterdamse geschiedenis. Bovendien focussen we met ons museum op de actuele betekenis van dit unieke monument voor onze stad.’
Meteen is vanuit de buurt een petitie gestart, gericht tot de wethouder van Kunst en Cultuur, om alsnog te kiezen voor het toekennen van subsidie zodat het museum kan blijven voortbestaan. Op 20 augustus waren er al meer dan 12.000 ondertekenaars. Een aantal Amsterdamse erfgoedorganisaties, waaronder Heemschut, het Cuypersgenootschap, Genootschap Amstelodamum, heeft de gemeente op 13 augustus een brief gestuurd met de oproep de toekomst van het museum te garanderen.
In de pers bleef het besluit van het AFK niet onopgemerkt, want het museum geniet ook buiten Amsterdam grote bekendheid. Sommige reacties in de pers en de sociale media legden er veel nadruk op dat het museum volgens het AFK niet ‘inclusief’ genoeg te zou zijn. Inderdaad stelt het advies van het AFK: ‘Succesvol cultureel diversiteitsbeleid begint volgens de commissie bij inclusief denken en het onderkennen van de vooringenomenheden en blinde vlekken binnen de eigen organisatie. De commissie vindt dat Museum Ons’ Lieve Heer op Solder hier wat betreft de personeelssamenstelling te weinig oog voor heeft.’
Het zijn zinnen als deze die vooral de aandacht trekken. Maar we lezen ook in het rapport: ‘Culturele diversiteit en inclusie is voor een instelling als museum Ons’ Lieve Heer op Solder verhoudingsgewijs een grote uitdaging. De huiskerk die het hart vormt van de collectie en de museale presentatie, is immers in de kern westers en christelijk. Toch is het museum er […] in geslaagd een manier te vinden om dit erfgoed […] actueel en relevant te maken voor brede bezoekersgroepen door middel van de invalshoek van religieuze tolerantie.’
Het is onverteerbaar wanneer Ons’ Lieve Heer op Solder zou moeten sluiten
Volgens Annabelle Birnie, voorzitter van het AFK, is de subsidie niet onthouden omdat het museum niet divers zou zijn, op het criterium diversiteit scoorde het museum immers voldoende. Maar er was geen geld meer (Trouw, 17 augustus).
Het is onverteerbaar wanneer Ons’ Lieve Heer op Solder op 1 januari 2021 zou moeten sluiten. Het zou een enorm kapitaalverlies zijn wanneer een museum dat voor ruim tien miljoen euro is gerestaureerd en uitgebreid met zoveel geld, voor een gedeelte afkomstig uit Europa, maar ook van de gemeente, zijn functie niet meer kan vervullen.
Ons’ Lieve Heer op Solder is een parel in de door het massatoerisme gedeeltelijk verloederde binnenstad. Er zou een gat vallen in de trits Oude Kerk, het museum en de Sint Nicolaasbasiliek, alle drie gewijd aan Sint Nicolaas, patroon van Amsterdam. Alle drie liggen geografisch op één lijn en vertellen een deel van het verhaal: de Oude Kerk als monument van de Alteratie van 1578 en van de dominantie van de nieuwe religie, Ons’ Lieve Heer op Solder als monument van een groep die werd achtergesteld en toch getolereerd, de basiliek als monument van emancipatie en zichtbaarheid van de katholieken.
Het museum is niet alleen maar ‘museaal’, geen dood bezit, geen gestold verleden. Het vertelt een verhaal dat niet alleen katholieken of witte mensen of Nederlanders aanspreekt, maar een verhaal waarin mensen van allerlei herkomst of geloof zich kunnen herkennen. Het museum doet er alles aan doet om de vertaalslag naar het heden te maken, hetgeen wordt erkend door het AFK. Maar Ons’ Lieve Heer op Solder is óók een erfgoedinstelling, en als zodanig overal erkend als een toonbeeld van museaal vakmanschap.
Ons’ Lieve Heer op Solder is een goed bewaard getuigenis van een eigen traditie. Dit eigen verhaal mag niet worden ondergesneeuwd onder concepten en bedoelingen die heden ten dage politiek wenselijk en gangbaar zijn. Het monument mag ook getuigen van een heel ander verhaal dat het hedendaagse verhaal relativeert. Dat andere verhaal moet ook worden verteld in een tijd waarin historie en religie niet meer ‘in’ zijn. Er zijn dus allerlei redenen waarom het museum moet blijven.
