In veel parochies wordt op zondag 24 april 2016 – op verzoek van paus Franciscus – gecollecteerd voor de bevolking van Oekraïne. Of het de populariteit van de paus in dat land ten goede zal komen is maar de vraag: de Oekraïners nemen hem zijn recente toenadering tot de patriarch van Moskou zeer kwalijk.

De met Rome verbonden oosterse kerk van Oekraïne heeft veel te lijden gehad van het conflict met Rusland, zoals overigens de gehele bevolking. Maar zij heeft haar sterke, levende geloof behouden. Deze veerkracht van het geloof door alle moeilijke tijden heen is een van de wonderen uit de geschiedenis van deze kerk.

Er is behoefte aan een theologie, waarin lijden een plaats krijgt maar de hoop centraal staat

De grote onrust over de toenadering van Rome tot de patriarch van Moskou, die door veel Oekraïners wordt gezien als een belangrijke steunpilaar van Poetin, is dan ook heel begrijpelijk. Deze patriarch heeft al eerder openlijk gezegd, dat de met Rome verbonden kerk in Oekraïne de oorzaak is van alle problemen in het land, van de confrontatie en de strijd. Tegen die achtergrond zien velen van hen de oproep in het document om af te zien van de confrontatie, als tegen hen gericht.

‘Duivelse’ oecumene

Binnen de eigen Russische kerk heeft de patriarch het op dit punt overigens ook moeilijk: veel van zijn priesters zijn sterk gekant tegen de toenadering tot Rome. Zij zien oecumene als een activiteit van de duivel. Natuurlijk zijn er ook priesters die wel op zoek zijn naar dialoog en oecumenische samenwerking en dit maakt het voor de patriarch uiterst moeilijk zich echt uit te spreken. Het is een ingewikkelde opgave voor de patriarch de eenheid in zijn kerk te bewaren.

Toch is het feit dat de paus en de patriarch elkaar hebben ontmoet een positieve ontwikkeling en een teken van hoop. Er was al een sterke oecumenische dialoog tussen Rome en de andere orthodoxe kerken; de hoop is nu dat die ook mogelijk gaat worden met de Russisch-orthodoxe kerk. Dit vraagt een goede voorlichting en begeleiding van de bevolking van Oekraïne, maar tegelijk en misschien nog meer een nieuwe theologie en spiritualiteit, waarin lijden, oorlog en conflict een plaats krijgen maar de hoop centraal staat.

Profetische theologie

De politiek speelt echter een complicerende rol in dit proces van toenadering. Alle kerken in het Oosten zijn sterk verbonden met het land waarin zij gevestigd zijn, met de cultuur, de maatschappij en ook met de politiek. De Russische kerk leeft wat Poetin zegt.

Voor de Russische kerk, maar ook voor de andere kerken in het oosten, geldt dat er behoefte is aan een nieuwe theologie, een profetische theologie, die tegenover de maatschappelijke en politieke vanzelfsprekendheden durft te staan. Een echt vrije theologie.

Noot van de redactie

Dit artikel is gebaseerd op een recent interview dat David Nazar gaf op Radio Vaticana. Vertaling & bewerking voor Ignis: Jan Peters SJ.