Lang is uitgekeken naar de overeenkomst tussen China en het Vaticaan. China-deskundige pater Jean Charbonnier geeft tekst en uitleg. En hij uit zijn grootste zorg.

Wat direct opvalt bij deze overeenkomst is de plaats waar hij werd ondertekend: in Beijing. Een grote eer voor de vertegenwoordiger van de Chinese regering, die traditioneel erg tegemoetkomend is, wanneer de discipline van partij en staat maar worden versterkt. In feite impliceert deze overeenkomst dan ook niet de minste verandering in de strikte toepassing van de nieuwe wet op de godsdiensten, die in februari van kracht is geworden. De regering kan deze overeenkomst zelfs gebruiken om alle katholieken te dwingen zich te schikken onder het “patriottistische” stelsel van de door de staat erkende katholieke kerk. De positie van de “ondergrondse” (met Rome verbonden) kerkgemeenschap is hierdoor verzwakt. Toch is er lang gewacht op dit eerste teken van een overeenkomst tussen Rome en Beijing. Maar is deze echt zo belangrijk?

Inhoud overeenkomst tussen China en het Vaticaan

Drie elementen worden met name genoemd:

1. De zeven onwettige bisschoppen, aangesteld zonder toestemming van Rome, zijn verzoend met de Heilige Stoel, nadat ze officieel om vergiffenis hebben gevraagd. Dit is een overwinning voor de Chinese regering en een troost voor de betrokken bisschoppen. Voor de ondergrondse Rome-getrouwe gelovigen, die deze handelwijze van de Heilige Stoel echt niet begrijpen, betekent het een verzwakking van het Romeinse gezag.
2. De paus accepteert de ‘democratische’ procedure voor de keuze van een nieuw bisschop. Priesters, religieuzen en leken van het ‘patriottische’ (staats-)bisdom participeren in de keuze. Hun kandidaat wordt dan voorgelegd aan de bisschoppenconferentie. De overeenkomst bepaalt dat de gekozen kandidaat aan de Heilige Stoel wordt voorgelegd voor finale goedkeuring door de paus. De paus heeft dan een recht van veto, wanneer de kandidaat niet adequaat is.
3. Hoewel er ook gesproken wordt over een herindeling van de diocesen, benadrukt Rome dat het doel van deze overeenkomst voornamelijk pastoraal van aard is. Het gaat om de bevordering van de eenheid tussen alle katholieken in China.

Alle katholieken in China moeten de kans krijgen zich met elkaar te herenigen

Het doel is zeker niet het sluiten van een compromis met de regering. Voor paus Franciscus gaat het om de geest van het Evangelie. Alle katholieken in China moeten de kans krijgen zich met elkaar te herenigen, voor het welzijn van het land en in een geest van dienstbaarheid en liefde.

Leidt dit niet tot een dubbele ondergrondse kerk?

Wat we tot nu toe weten over deze overeenkomst is slechts het topje van de ijsberg. Wat ligt er nog verborgen onder het water? Logischerwijze kunnen we concluderen dat de Heilige Stoel de legitimiteit erkent van de officiële Chinese bisschoppenconferentie. Ze aanvaart immers de kandidaten die deze zal voorstellen. Moeten we hieruit afleiden dat de ongeveer dertig ‘ondergrondse’ bisschoppen uitgenodigd worden om deel uit te maken van deze conferentie, die in feite wordt gecontroleerd door overheid? Mogen ze hun eigenheid behouden? Anders bestaat het risico dat de basis van de geloofsgemeenschap dubbel ‘ondergronds’ wordt, niet alleen ten opzichte van de staat, maar ook ten opzichte van de Kerk. Een schisma door katholieken die het meest trouw zijn aan Rome zou daarvan het gevolg kunnen zijn.

De zijderoute 

De Chinese regering heeft regelmatig herhaald dat een overeenkomst met het Vaticaan steeds als voorwaarde zou hebben dat het Vaticaan de diplomatieke relaties met Taiwan verbreekt. In 1952 werd de toenmalige nuntius uitgewezen uit China, als “vertegenwoordiger van het Vaticaanse imperialisme”.

De huidige Chinese regering is niet uit op het aangaan van diplomatieke relaties met het Vaticaan, hoewel dat best in hun belang zou kunnen zijn.

Een breuk met Taiwan zou zodoende zelfmoord zijn voor de Kerk in China.

De Volksrepubliek China zou er daarom mee kunnen instemmen dat het Vaticaan de banden met Taiwan niet verbreekt. De vrijheid van de kerk in Taiwan verzekert het Vaticaan van een concrete band met de katholieken op het vasteland van China en heeft een positieve invloed op de banden tussen het eiland en het moederland. De culturele en maatschappelijke dienstbaarheid van katholieken in Taiwan getuigt van de liefde en het respect van de Kerk voor het Chinese volk. Een breuk met Taiwan zou zodoende zelfmoord zijn voor de Kerk in China.

Hoe sterk is de wind in China?

Wellicht is deze overeenkomst in Beijing slechts een ‘proefballonnetje’ om de richting en de kracht van de wind te bepalen. We hopen dat wat nu bekend is gemaakt van de overeenkomst niet het begin is van een tornado die het oplaten van de echte, grote ballon voor tientallen jaren kan vertragen. We hopen dat die ballon echt van de grond kan komen, het begin van een vreedzame vlucht over heel China, van Taiwan tot het uiterste westen, en dan verder langs de zijderoute, uiteindelijk van Beijing tot Rome.

Op 28 september bracht het persbureau “Eglises d’Asie” een analyse van de recente overeenkomst tussen China en het Vaticaan. De tekst was van de hand van de China-deskundige, Pater Jean Charbonnier. Het bovenstaande is een beknopt uittreksel uit deze tekst.

Vertaling en bewerking door Jan Peters SJ.