Groot was de verbazing toen een medebroeder van Bert Daelemans hem een paar dagen geleden tijdens het ontbijt doodleuk zei dat hij samen met Rutilio Grande SJ had gestudeerd. “Even had ik moeite om te slikken. De moord op deze Salvadoraanse jezuïet staat aan de basis van mijn roeping. Of tenminste het weinige dat ik van hem kan achterhalen, en dat is en blijft voldoende.”

Toen ik een jaar of zestien was, bestond er nog een tijdschrift voor jonge gelovigen. Op een dag was ik zo geraakt door een stukje van Agnes Lameire over Rutilio Grande (1928-1977) dat ik het nog steeds meedraag. Zoals velen een katalysator voor hun roeping vonden in de nooit verouderde film The Mission (1986), heeft dat stukje voor mij bijgedragen dat ik jezuïet ben geworden.

Zijn inzet voor betere leefomstandigheden van de campesinos schoot in het verkeerde keelgat

Omdat in El Salvador veel priesters zich enkel bezighielden met de stadsminderheden (de rijke families), begon Rutilio Grande in 1972 met de oprichting van een christelijke basisgemeenschap in Aguilares een nieuw pastoraal model. Na een jaar had hij meer dan 360 lekenmedewerkers, elk met een pastorale taak die was aangepast aan zijn of haar kunnen. Maar zijn inzet voor betere leefomstandigheden van de campesinos schoot in het verkeerde keelgat bij veel grootgrondbezitters die de dorpelingen uitbuitten.

De eerste priester die werd vermoord

Rutilio was, voor het uitbreken van de burgeroorlog, de eerste priester die in El Salvador werd vermoord. Hij had al heel wat doodsbedreigingen gekregen en honderden campesinos (boeren) waren reeds vermoord, maar nog geen priester. Op 12 maart 1977 werd Rutilio (48) door paramilitairen neergeschoten. Hij was samen met Manuel Solorzano (72) en Nelson Rutilio Lemus (16) op weg naar zijn geboortedorp El Paisnal.

Samen werden zij vermoord en samen werden zij op 22 januari 2022 zaligverklaard. Het is zijn inzet voor hen en met hen, in de eenvoudige navolging van Jezus, dat hem op het punt bracht dat hij zijn leven voor hen gaf. Het klinkt heel devoot om te zeggen dat het martelaarsbloed het zaad is van veel roepingen en toch is het merkwaardig zo. Dat was zo voor Romero, die vanuit zijn positie veel meer heeft kunnen doen dan wat Rutilio heeft kunnen zaaien. En zo gaat het verder tot op de dag van vandaag.

Het paradoxale van de moord op Rulilio Grande

Ook voor aartsbisschop Oscar Romero (in 2018 heilig verklaard door paus Franciscus) was die moord een katalysator voor zijn bekering tot het lot van de armen. Ook hij werd vermoord voor zijn inzet voor sociale rechtvaardigheid, drie jaar later. Dat en ook de rol die Rutilio speelde, werd beklijvend in beeld gebracht in de film Romero (1989).

En toch blijft zijn bloed uit de grond roepen,

Paradoxaal genoeg is zijn moord, die de bedoeling had Rutilio het zwijgen op te leggen, precies dé luidspreker geweest die zijn boodschap (die niet anders is dan die van Christus) tot ver buiten de grenzen van zijn geboortedorp en tot ver buiten de landsgrenzen heeft gebracht.

Het verbaast me dat na al die jaren zijn dood nog steeds het luidst hoorbaar is. Meer dan zijn leven eigenlijk. Maar misschien was dat te eenvoudig om er veel aandacht aan te geven, ware het niet om zijn martelaarsdood, die toch in de lijn ligt van hoe hij leefde: profetisch. Dat deed hij zonder te schreeuwen of aandacht te zoeken. En toch blijft zijn bloed uit de grond roepen, zoals in de Bijbel gezegd wordt van Abel (Gn 4,10).

Hoe hij met zijn kwetsbaarheid omging

Rutilio was kwetsbaar. Hij groeide op in armoede en leed onder de scheiding van zijn ouders en de dood van zijn moeder. Tijdens zijn vorming moest hij vechten tegen zijn eigen grenzen, zoals zijn aanleiding tot depressie en de twijfel aan zichzelf. Hij leerde daarmee om te gaan en vond, dankzij zelfkennis en heel concrete, eenvoudige middelen, kracht in zijn kwetsbaarheid. Zo ging hij regelmatig wandelen en rusten, overwerkte hij zich niet en vermeed hij het alleen te zijn.

Op die manier vond Rutilio God dicht bij de mensen en vooral bij de armsten onder hen. Zijn menselijkheid bracht hem tot het kruis. 

Hij kijkt je rustig en integer aan

Rutilio toont ons hoe je heilig kunt zijn in onze tijd, in de dagdagelijkse relaties met mensen, in de kleine dingen van elke dag. Zoals ook de openingslijn van de Pastorale constitutie over de Kerk in de huidige wereld Gaudium et spes (1965) van het Tweede Vaticaans Concilie luidt: “De vreugde en de hoop, het verdriet en de angst van de mensen van onze tijd, vooral van de armen en degenen die lijden, zijn de vreugde en de hoop, het verdriet en de angst van de leerlingen van Christus.”

Hij gebruikte de natuurlijke talenten die hij had gekregen voor een groot doel

Bekijk eens een foto van Rutilio Grande, voel eens hoe hij je rustig en waardig en nederig en integer aankijkt. Die man had niets te verbergen; hij kon heel nabij zijn. Hij gebruikte de natuurlijke talenten die hij had gekregen voor een groot doel. Hij maakte de wereld een betere plek door zich heel plaatselijk in te zetten.