Het interreligieuze koor Pontanima uit Sarajevo, dat de Pax Christi-vredesprijs ontving.

Is het te vroeg om over verzoening te praten in het voormalige Joegoslavië? Misschien – maar toch gebeurde het onlangs, op een bijeenkomst van Pax Christi in Kroatië. Jan Peters SJ was erbij, en ontwaarde ondanks de geladen sfeer tekenen van hoop.

Vukovar is een kleine stad in het uiterste oosten van Kroatië, idyllisch gelegen aan de Donau met uitzicht op de beboste Servische oever aan de andere kant van de rivier. Een plaats met veel monumenten, een paleis, kerken uit de barok. Maar veel ligt nog in puin of wordt op het moment gerestaureerd. De stad is twintig jaar geleden totaal verwoest, gebombardeerd, kapotgeschoten, in brand gestoken, de bewoners weggevoerd. Vukovar is in de regio het symbool van verzet en verwoesting.

Oorlog

Voor de mensen daar lijkt het nog zo kort geleden dat patiënten en personeel na de verovering uit het ziekenhuis werden weggevoerd en uiteindelijk terechtkwamen in een massagraf buiten de stad.

Hier in Vukovar vond een bijeenkomst plaats, georganiseerd door de internationale vredesbeweging Pax Christi, samen met vredesgroepen uit Kroatië, Bosnië, Servië, Kosovo, maar ook uit Rusland en Tsjetsjenië. Katholieken, orthodoxe christenen, moslims, protestanten. Bij iedereen stond de oorlog die startte eind 1991, na het uiteenvallen van Joegoslavië, diep in het geheugen gegrift.

Wonden

Het onderwerp was: verzoening. De bijeenkomst was emotioneel: voor velen is de oorlog nog heel nabij: moeders die nog steeds op zoek zijn naar de plaats waar hun kinderen begraven kunnen zijn, nog sterk levende spanningen tussen de verschillende bevolkingen en tussen de kerken en godsdiensten, verdriet en verbittering om de gedwongen verhuizing als gevolg van etnische zuiveringen. Voor ons, komend van buiten, lijkt het allemaal lang geleden, hier zijn het nog open, schrijnende wonden, zoals de lege plekken en de ruïnes van historische gebouwen in Vukovar.

Verzoening… maar eerst moet de waarheid aan het licht komen: bij wie ligt de schuld, hoe is het zover gekomen, en waar zijn de vele verdwenen mensen gebleven? En daarna gerechtigheid, straf voor de daders. En daarna valt er hopelijk te denken aan verzoening.

Identiteit

Maar de bijeenkomst was ook een teken van hoop. Mensen die werken voor een nieuwe vrede en die elkaar hier ontmoeten, elkaar herkennen in hun inspiratie ondanks de grenzen tussen landen en religies. Een islamitische vrouw uit Bosnië zei: werken voor vrede is een gemeenschappelijk opdracht voor mensen van alle religies, het is “toegepast geloof”. Zelf heeft ze een boek geschreven over islam en vrede, en gebruikt dit in haar cursussen voor onderwijzers en leraren in Bosnië.
Het groepsdenken is de grootste blokkade, de nationale of de religieuze identiteit, die elkaar nog eens versterken. Ik ben Serviër en dus orthodox, moslim en dus Bosniër, katholiek en Kroaat… We moeten terug naar onze eigen persoonlijke identiteit; pas dan kunnen we elkaar opnieuw en vrij ontmoeten.

Aan het eind werd de vredesprijs van Pax Christi uitgereikt aan het koor Pontanima uit Sarajevo in Bosnië, een kerkkoor, opgericht door een franciscaan, gevormd door moslims, orthodoxe christenen en katholieken met een repertoire van religieuze liederen uit de joodse, katholieke, orthodoxe en islamitische traditie. Muziek overbrugt de kloof tussen mensen en godsdiensten, zei een jonge zangeres uit het koor.

Meer informatie over de vredesbijeenkomst: zie de site van Pax Christi International.