Nu het Trumpisme de waarheid en de geschiedenis verdraait, staan katholieken voor een kritieke keuze. De kerk moet zich verzetten tegen deze aanval op feiten en moraliteit, en haar rol als waarheid-vertellend instituut opeisen te midden van toenemend autoritarisme.

Door Massimo Faggioli in La Croix International, 27 februari 2025

In het tijdperk van Donald Trump staan christenen op een kruispunt. Hoe gaan ze reageren op de oorlog tegen de waarheid, komend vanuit het Witte Huis van Donald Trump, JD Vance en Elon Musk? Er is een heilige verwachting bij katholieken (en niet alleen bij katholieken) dat de bisschoppen, de geestelijkheid en lekenleiders de moed hebben om de waarheid te spreken tegenover de macht – de macht die nu opnieuw definieert wat waarheid is. Deze grote ommekeer in het Amerika van Trump zou tot een ommekeer kunnen leiden in de manier waarop katholieken zich verbonden voelen met hun kerk.

Dit soort “katholicistische” politiek probeert van de kerk een pijler van liberalisme en persoonlijk gewin te maken, met minachting voor de rechtsstaat

De tweede overwinning van Trump en de sterke katholieke steun voor hem hebben bij velen zoiets als een “post-christelijke stressstoornis” teweeggebracht. Tegelijkertijd heeft de opkomst van invloedrijke intellectuele en politieke leiders die een theologisch-politieke agenda promoten, de angst aangewakkerd voor een neo-middeleeuws christendom dat een comeback maakt in het digitale tijdperk. Zeker, een Amerikaanse versie van het christelijk denken in de vorm van het rancuneuze “christendom” heeft het Trumpisme een legitimatie gegeven voor etno-nationalisme en witte suprematie. Er is een groot aantal katholieken in de Trump-beweging en velen zijn werkzaam als afdelingssecretarissen in zijn kabinet. Er zijn pogingen door invloedrijke intellectuele leiders, vooral dicht bij de (katholieke) vicepresident, om een bepaald soort publieke theologie te promoten die af wil van de alliantie die het katholicisme en de democratie ondertekenden in de tweede helft van de 20e eeuw. Dit soort “katholicistische” politiek probeert van de kerk een pijler van liberalisme en persoonlijk gewin te maken, met minachting voor de rechtsstaat.

Het herschrijven van de geschiedenis en de aanval op de waarheid

Maar er is nog een ander probleem. De grote ommekeer die we onder onze ogen zien gebeuren in deze nieuwe Verenigde Staten heeft niet alleen betrekking op binnenlands en internationaal economisch beleid en internationale betrekkingen. Het is ook een poging om de geschiedenis te herschrijven: nationaal, internationaal en religieus. Met als officiële motivatie het streven naar vrede, verklaarde Trump ten onrechte dat Oekraïne de oorlog met Rusland zou zijn  begonnen. Vice-president Vance zette met zijn toespraak in München op 14 februari ook de werkelijkheid op zijn kop door te stellen dat Europese landen niet democratisch zijn. Andere leden van de huidige Amerikaanse regering hebben hetzelfde gezegd.

Het verspreiden van alternatieve (nep)historische feiten is een poging om het collectieve geheugen een nieuwe inhoud te geven en de overdracht van traditionele waarden te verstoren. Deze poging wordt op verschillende manieren ondernomen: via sociale media, maar ook met onderwijsbeleid dat erop gericht is de geesteswetenschappen uit de canon van legitieme disciplines te verwijderen om ruimte te maken voor alternatieve, dat wil zeggen valse verhalen. Het is slechts een onderdeel van een grotere poging om de geschiedenis te herschrijven.

Vervalsing van historische feiten is een oorlogswapen: tegen de rechtsstaat, tegen principes van internationale rechtvaardigheid, maar ook tegen religie

Dit is niet alleen een nonchalant omgaan met historische feiten. Het maakt deel uit van een alomvattende poging om minachting te creëren  voor degenen die zich niet onderwerpen, en tegelijkertijd hen tot onderwerping te dwingen. Oekraïners zijn slechts het eerste en meest zichtbare doelwit. Vervalsing van historische feiten is een oorlogswapen: tegen de rechtsstaat, tegen principes van internationale rechtvaardigheid, maar ook tegen religie. Ook het christendom staat op die lijst.

Deze poging om het historisch inzicht te vernietigen is een integraal onderdeel van de grote ommekeer die Trump en zijn gewillige medewerkers willen bewerkstelligen. JD Vance is hiervan een uitstekend voorbeeld.  Hij is bovendien een potentiële opvolger van Trump – als de huidige president ervoor kiest om zijn ambt op het eind van deze termijn neer te leggen in plaats van te proberen de grondwet te veranderen voor een derde termijn, waarop sommige aanhangers aandringen. Katholieken moeten zich realiseren dat deze grote ommekeer de kerk en religie niet ongemoeid zal laten. Het is een strijd tegen het grondidee  van een echte, feitelijke waarheid, zonder welke het moeilijk is om de geloofwaardigheid en begrijpelijkheid van alle andere soorten waarheid in stand te houden.

De rol van de kerk in het verzet tegen de oorlog tegen de waarheid

Een mogelijke reactie op deze tactiek van de verschroeide aarde door Trump is: krachtig reageren op concrete beleidsbeslissingen, bijvoorbeeld op het gebied van immigratie of onderwijs. Hoe noodzakelijk deze reacties ook zijn, ze schieten uiteindelijk te kort. We moeten deze omwenteling met een ander soort omwenteling tegemoet  treden.

Tegenover deze door politiek gedreven inspanning om een gedeeld besef van waarheid en feiten te ontmantelen, moet een religieuze inspanning staan om de waarheid te verdedigen en opnieuw op te bouwen

Tegenover een radicaal ontwrichtende, deconstruerende en ontmantelende kracht als het Trumpisme moet het christelijke antwoord gericht zijn op heropbouw. Met andere woorden, tegenover deze door politiek gedreven inspanning om een gedeeld besef van waarheid en feiten te ontmantelen, moet een religieuze inspanning staan om de waarheid te verdedigen en opnieuw op te bouwen, opnieuw vorm te geven. Dit is een hele opgave, want in de afgelopen decennia heeft de poging om het christendom te verdedigen tegen de verleidingen van de macht geleid tot wat in feite afbraak werd. De huidige katholieke polycrisis komt voort uit een kerkelijke hiërarchie waarin sommige van haar meest prominente leden er een gewoonte van hebben gemaakt om te liegen of feiten weg te wuiven – of het nu gaat om de misbruikcrisis, de rol van vrouwen in de kerk of bijvoorbeeld de sociale leer van de kerk.